چالش ها و موانع مرتبط با بلاکچین در صنعت پزشکی

بلاکچین در صنعت پزشکی با وجود مزایای بزرگی مثل امنیت بیشتر، شفافیت و کاهش خطا، با موانع و چالش های اجرایی متعددی روبروست که جلوی گسترش فناوری‌های نو در حوزه درمان را گرفته است. هزینه‌های بالا، سختی در مقیاس پذیری و نبود قوانین بین‌المللی شفاف، تنها بخشی از مشکلاتی هستند که جلوی اجرای گسترده این فناوری را گرفته‌اند. در این مقاله از کریپتونگار بررسی می‌کنیم چالش‌ها و موانع مرتبط با استفاده از بلاکچین در صنعت پزشکی چه هستند و چه راهکارهایی برای رفع آن‌ها وجود دارد.

بلاکچین در صنعت پزشکی و تحول داده های سلامت

بلاکچین در صنعت پزشکی توانسته نگاه تازه‌ای به مدیریت داده‌ها وارد کند. در سیستم‌های سنتی، پرونده‌های بیماران در پایگاه های جداگانه نگهداری می‌شوند و همین باعث تکرار داده، خطا و حتی از دست رفتن بخشی از اطلاعات می‌شود. وقتی بلاکچین وارد این حوزه شد، امکان ثبت و ذخیره‌سازی داده‌ها به‌صورت شفاف و تغییر ناپذیر فراهم شد. این ویژگی باعث شد که بیمار بتواند بدون نگرانی از دستکاری یا حذف اطلاعات، داده های پزشکی خود را در اختیار داشته باشد.

یکی از مهم‌ترین دستاوردها، ایجاد دسترسی سریع و قابل اعتماد برای پزشکان و مراکز درمانی است. این یعنی یک پزشک در هر نقطه از دنیا می‌تواند تنها با اجازه بیمار به سوابق درمانی او دسترسی پیدا کند. چنین قابلیتی از تکرار آزمایش‌های پرهزینه جلوگیری می‌کند و روند درمان را سرعت می‌بخشد.

بررسی مبانی فنی و کاربردی بلاکچین در پزشکی مدرن

بلاکچین یک دفترکل توزیع شده (Distributed Ledger) است که تمام داده‌ها را در شبکه‌ای از نودها ذخیره می‌کند. هر تراکنش یا داده جدید در قالب یک بلاک به زنجیره افزوده می‌شود و این بلاکها با الگوریتم های رمزنگاری به هم متصل هستند. همین ساختار تغییر ناپذیر باعث شده که داده‌های پزشکی ایمن‌تر از گذشته نگهداری شوند.

بیشتر بخوانید: تفاوت بلاکچین و پایگاه داده (دیتابیس) سنتی چیست؟

در بخش کاربردی، پرونده الکترونیک سلامت (EHR) یکی از مهم‌ترین نمونه‌هاست. بلاکچین به پزشکان اجازه می‌دهد که به اطلاعات بیمار دسترسی داشته باشند، بدون اینکه خطری برای حریم خصوصی او ایجاد شود. هر بار که یک داده به پرونده اضافه می‌شود، تاریخچه‌ای دقیق ثبت می‌گردد که امکان بررسی مراحل درمان را فراهم می‌کند. به همین دلیل، بلاکچین در صنعت پزشکی به عنوان ابزاری برای کاهش خطاهای پزشکی و مدیریت بهتر داده‌ها شناخته می‌شود.

از نظر امنیتی، بلاکچین از تکنیک‌هایی مانند رمزنگاری کلید عمومی (Public Key Cryptography) استفاده می‌کند. در این روش، هر کاربر یک کلید خصوصی برای امضا و یک کلید عمومی برای تایید دارد. این فناوری باعث می‌شود که هیچ داده‌ای بدون اجازه صاحب آن جابجا نشود. همچنین در حوزه تبادل داده بین مراکز درمانی، استانداردهایی مثل HL7 FHIR در کنار بلاکچین قرار گرفته‌اند تا تعامل پذیری سیستم‌ها بیشتر شود.

مزایا و دستاوردهای بلاکچین در صنعت پزشکی 2025

بلاکچین در صنعت پزشکی طی سال‌های اخیر جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده و در سال 2025 توانسته نقش پررنگی در مدیریت داده‌ها، امنیت اطلاعات و بهبود خدمات درمانی ایفا کند. این فناوری با ساختار غیرمتمرکز خود به مراکز درمانی اجازه داده است که بدون وابستگی به یک سرور مرکزی، داده‌ها را میان خود تبادل کنند. همین ویژگی باعث کاهش خطا، شفافیت بیشتر و افزایش اعتماد بیماران شده است. برخی از مهم‌ترین مزایا عبارت‌اند از:

• کاهش خطاهای پزشکی با ثبت تغییر ناپذیر داده‌ها در بلاکچین: وقتی اطلاعات بیماران در بلاکچین ذخیره می‌شود، هیچ‌ کس نمی‌تواند آن را تغییر دهد یا دستکاری کند. این کار جلوی خطاهای ناشی از تغییر یا حذف داده‌ها را می‌گیرد.
• کاهش هزینه‌های مدیریت داده در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی: با استفاده از بلاکچین، نیاز به واسطه و سیستم‌های تکراری کمتر می‌شود. این موضوع هزینه ذخیره‌سازی و مدیریت پرونده‌های بیماران را پایین می‌آورد.
• افزایش سرعت دسترسی پزشکان به اطلاعات دقیق بیماران: پزشکان می‌توانند در هر زمان به اطلاعات بیمار دسترسی پیدا کنند. این سرعت بیشتر به درمان سریع‌تر و تصمیم‌گیری درست کمک می‌کند.
• جلوگیری از تکرار آزمایش‌های پرهزینه و غیرضروری: وقتی نتایج آزمایش‌ها روی بلاکچین ثبت شود، پزشکان به راحتی آن را مشاهده می‌کنند. این کار مانع انجام دوباره آزمایش‌های تکراری و پرهزینه می‌شود.
• افزایش اعتماد بیماران از طریق مالکیت مستقیم بر داده‌های پزشکی: بیماران می‌توانند مشخص کنند چه کسی به اطلاعاتشان دسترسی داشته باشد. این کنترل باعث اعتماد بیشتر به سیستم سلامت می‌شود.

معایب و محدودیت‌های بلاکچین در صنعت پزشکی

با وجود مزایای فراوان، بلاکچین در صنعت پزشکی محدودیت‌هایی دارد که باید به آن‌ها توجه شود. این محدودیت‌ها هم در بخش فنی و هم در بخش اجرایی مشاهده می‌شوند و در مسیر توسعه کاربردهای این فناوری موانعی ایجاد کرده‌اند. برخی از مهم‌ترین معایب عبارت‌اند از:

• مصرف بالای انرژی برای نگهداری و پردازش داده‌ها در شبکه‌های بزرگ: شبکه‌های بلاکچین برای پردازش و تایید داده‌ها به توان محاسباتی زیادی نیاز دارند. این موضوع مصرف انرژی را به ویژه در مقیاس بزرگ بالا می‌برد.
• دشواری در تغییر یا حذف اطلاعات اشتباه به دلیل ساختار غیرقابل تغییر بلاکچین: اگر داده‌ای نادرست در بلاکچین ثبت شود، اصلاح یا حذف آن بسیار سخت است. همین ویژگی می‌تواند مشکلاتی در مدیریت اطلاعات پزشکی ایجاد کند.
• نیاز به زیر ساخت سخت‌ افزاری و نرم‌ افزاری قوی برای اجرا در مقیاس بزرگ: برای پیاده‌سازی بلاکچین در بیمارستان‌های بزرگ، سیستم‌های قدرتمند و پرهزینه لازم است. این نیاز مانعی برای گسترش سریع فناوری محسوب می‌شود.
• نبود چهارچوب‌ های قانونی برای استفاده از بلاکچین در حوزه سلامت: قوانین مشخصی برای نحوه ذخیره و اشتراک داده‌ها وجود ندارد. نبود این چهارچوب‌ ها باعث نگرانی در زمینه مسئولیت حقوقی و امنیت اطلاعات می‌شود.

موانع و چالش های پیاده سازی بلاکچین در صنعت پزشکی

اجرای بلاکچین در سیستم‌های سلامت ساده نیست و نیازمند زیرساخت قوی و هماهنگی میان بخش‌های مختلف است. بسیاری از کشورها و سازمان‌ها هنگام اجرای پروژه‌های بلاکچین با مشکلات فنی، حقوقی و مدیریتی روبه‌رو می‌شوند. برخی از مهم‌ترین این موانع در ادامه لیست شده‌اند.

بیشتر بخوانید: چگونه در سال ۲۰۲۵ به توسعه دهنده بلاکچین تبدیل شویم؟

نبود هماهنگی میان سیستم‌های مختلف پزشکی در سطح ملی و بین‌المللی

یکی از بزرگ‌ترین موانع استفاده از بلاکچین در حوزه سلامت، ناهماهنگی بین سیستم‌های پزشکی است. هر کشور یا حتی هر بیمارستان از نرم‌ افزارها و استانداردهای متفاوتی استفاده می‌کند. نبود این هماهنگی باعث می‌شود انتقال داده‌ها بین کشورها یا مراکز درمانی دشوار شود و در نتیجه، دسترسی به پرونده یک بیمار در شرایط بحرانی با تأخیر انجام گیرد.

هزینه‌های بالا برای توسعه و نگهداری زیرساخت بلاکچین

ایجاد یک شبکه بلاکچین برای مراکز درمانی نیازمند تجهیزات سخت‌ افزاری و نرم‌ افزاری قدرتمند است. علاوه بر این، هزینه نگهداری، به‌ روزرسانی و امنیت شبکه نیز بالاست. برای بسیاری از بیمارستان‌ها و دولت‌ها، چنین هزینه‌هایی سنگین بوده و ممکن است مانع از گسترش سریع این فناوری شود.

کمبود متخصصان آموزش دیده در حوزه بلاکچین سلامت

فناوری بلاکچین در مقایسه با دیگر سیستم‌های اطلاعاتی هنوز جدید است و متخصصان کافی در حوزه سلامت برای کار با آن وجود ندارند. آموزش نیروهای متخصص زمان‌بر و هزینه‌بر است. نبود این افراد می‌تواند باعث کندی اجرای پروژه‌ها و بروز خطا در مدیریت داده‌های پزشکی شود.

مشکلات مربوط به قوانین و چهارچوب های نظارتی

در بسیاری از کشورها، قوانین مشخصی برای استفاده از بلاکچین در حوزه سلامت تعریف نشده است. نبود چهارچوب قانونی روشن باعث نگرانی در زمینه امنیت داده‌ها و مسئولیت‌های حقوقی می‌شود. همین مسئله اجرای پروژه‌ها را کند کرده و مانعی بزرگ برای اعتمادسازی میان بیماران و مراکز درمانی ایجاد می‌کند.

نگرانی بیماران نسبت به مالکیت و کنترل داده‌های خود

هرچند بلاکچین این امکان را می‌دهد که بیماران مالک داده‌های پزشکی خود باشند، اما بسیاری از افراد هنوز نسبت به این موضوع اطمینان ندارند. نگرانی درباره اشتراک گذاری بدون اجازه یا دسترسی غیر مجاز به اطلاعات شخصی، مانع بزرگی برای پذیرش گسترده فناوری است. ایجاد شفافیت و آموزش عمومی می‌تواند این نگرانی را کاهش دهد.

جمع بندی

موضوع بلاکچین در صنعت پزشکی نشان داد که نوآوری همیشه همراه با چالش است. از یک سو، این فناوری به امنیت و حریم خصوصی کمک می‌کند و جلوی تقلب در زنجیره دارو را می‌گیرد. از سوی دیگر، محدودیت‌های مقیاس‌پذیری، هزینه‌های گس (کارمزد شبکه) و نبود قوانین جهانی مانع جدی هستند.

بررسی‌ها نشان داد برای رسیدن به استفاده پایدار، باید هم روی فناوری کار کرد و هم روی قوانین و استانداردها. تنها در این صورت می‌توان انتظار داشت که پرونده‌های الکترونیک سلامت و مدیریت رضایت‌نامه‌های بیماران به‌طور گسترده از بلاکچین بهره بگیرند. اگر مایل هستید در این زمینه بیشتر یاد بگیرید، سایر مطالب وب سایت کریپتونگار را دنبال کنید.

سوالات متداول

چرا برخی پروژه‌های بلاکچین در پزشکی شکست می‌خورند؟

بیشتر به دلیل هزینه بالا، مقیاس‌پذیری ضعیف و مقاومت سیستم‌های سنتی سلامت در برابر تغییر و فناوری‌های جدید.

آیا بلاکچین می‌تواند زمان تشخیص بیماری را کاهش دهد؟

با یکپارچه‌سازی داده‌ها و دسترسی سریع‌تر پزشکان به پرونده‌های کامل بیمار، زمان تشخیص به شکل قابل‌توجهی کوتاه‌تر می‌شود.

کدام بخش پزشکی بیشترین سود را از بلاکچین می‌برد؟

زنجیره تامین دارو و مدیریت پرونده‌های سلامت بیشترین مزیت را دارند، چون شفافیت و امنیت بالایی برای بیماران و تولیدکنندگان ایجاد می‌شود.

چطور بلاکچین می‌تواند از جعل دارو جلوگیری کند؟

با ثبت همه مراحل تولید و توزیع دارو در یک دفتر دیجیتال غیرقابل تغییر، امکان تقلب یا ورود داروی جعلی به بازار بسیار کم می‌شود.