برنامه غیرمتمرکز (DApps) چیست؟

برنامه های غیرمتمرکز یعنی چه؟ کاربرد، هدف، ویژگی‌ها و بسیاری از مفاهیم دیگر آن به چه صورتی است؟ پاسخ به این موارد می‌تواند سطح آگاهی شما را نسبت به یکی از مهم‌ترین مسائل روز دنیا بالاتر برده و به‌این‌ترتیب، در راستای حفظ منابع مهم شما، نقش ویژه‌ای را ایفا کند.

منظور ما از این فناوری کاربردی، ظهور بستر غیرمتمرکز می‌باشد که محبوبیت زیادی را در میان ‌برنامه‌های مختلف، از جمله ارزهای دیجیتال کسب کرده است. شاید به جرئت بتوان گفت که برنامه‌های غیرمتمرکز، بخش عمده‌ای از آینده‌ی اینترنت را به خود اختصاص داده‌اند.

برنامه غیرمتمرکز چیست؟

برنامه غیرمتمرکز (Decentralized Application) به عنوان نوعی از برنامه‌های کامپیوتری است که بر پایه فناوری بلاکچین و برخی از شبکه‌های ارز دیجیتال ساخته می‌شود. در این نوع از برنامه‌ها، اطلاعات و فعالیت‌های مربوط به آن برنامه در سراسر شبکه بلاکچین توزیع و ذخیره می‌شوند، به این صورت هیچ کنترلی بر داده‌های این دسته از برنامه‌ها وجود دارد.

برنامه‌های غیرمتمرکز، امکانات و قابلیت‌هایی را برای کاربران خود فراهم می‌کنند که در برنامه‌های متمرکز امکان‌پذیر نیست، به عنوان مثال، امنیت بالایی که برای حفظ اطلاعات کاربران ارائه می‌کنند. برنامه‌های غیرمتمرکز توسط هیچ سازمان مرکزی، نهاد دولتی و یا هر چیزی که مشابه به آن باشد کنترل نشده و این تنها کاربران برنامه‎ها هستند که می‌توانند به داده‌های خود دسترسی مستقیمی را بدون هیچ واسطه‌ای تجربه کنند.   

نحوه کارکردن برنامه دی اپ یا Dapp‌

در این برنامه‌ها، کدها و اطلاعات مربوط به آنها بر روی بلاکچین ذخیره شده و توسط شبکه اجرا می‌شوند. به این ترتیب، هر کاربری که به شبکه دسترسی داشته باشد، می‌تواند از برنامه‌های غیرمتمرکز استفاده کند. ساختار برنامه‌های غیرمتمرکز مشابه برنامه‌های وب معمولی است که از دو بخش اصلی Front-End و Back-End تشکیل شده است. در برنامه‌های معمولی که به شکل متمرکز (Apps) فعالیت دارند، از یک سرور مرکزی تحت کنترل برای راهبرد سیستم استفاده می‌شود، این در حالی است که در برنامه‌های غیرمتمرکز Dapps)) به جای استفاده از سرور، از قراردادهای هوشمند استفاده می‌کنند. به همین شکل شرایطی ایجاد می‌شود که توسعه‌دهندگان و یا هر شخص دیگری جز خود کاربر، امکان دسترسی به اطلاعات را نخواهند داشت.

ایده اصلی برنامه غیرمتمرکز از کجا آمد؟

ایده اصلی برنامه‌های غیرمتمرکز از فناوری بلاکچین و ارزهای دیجیتال ناشی شده است. اولین بستر غیرمتمرکز دنیا که در سال ۲۰۰۸ توسط شخصی با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو معرفی شد، بلاکچین بیت کوین بود. بلاکچین بیت کوین به عنوان یک سیستم پول دیجیتال، به صورت غیرمتمرکز عمل می‌کند و از این رو، ایده برنامه‌های غیرمتمرکز از آن الهام گرفته شده است.

با توجه به ویژگی‌ برنامه‌های غیرمتمرکز مانند امنیت بالا، قابلیت ردیابی تراکنش‌ها و شفافیت، این برنامه‌ها به عنوان یک راه‌حل مناسب برای مشکلاتی از قبیل عدم اعتماد، نبود امنیت و تحریف اطلاعات شناخته شده‌اند. ساختار غیرمتمرکز نه تنها برای ارزهای دیجیتال، بلکه برای تمام زمینه‌ها کاربرد دارد که از جمله آنها می‌توان به زمینه‌های مالی، سلامت و بهداشت، حقوقی و… اشاره داشت. 

هدف از برنامه غیرمتمرکز چیست؟

همانطور که احتمالاً تا به این لحظه متوجه این قضیه شده‌اید؛ هدف اصلی از ایجاد برنامه‌های غیرمتمرکز، ایجاد یک سیستم شفاف، قابل اعتماد و بدون نیاز به واسطه‌ است. در برنامه‌های غیرمتمرکز، اطلاعات و فعالیت‌ها در سراسر شبکه بلاکچین توزیع شده و ذخیره می‌شوند و به این شکل از دسترس سایرین در امان هستند.

در برنامه‌های متمرکز، شرکت‌ها یا سازمان‌ها به عنوان واسطه‌گر عمل می‌کنند و این به معنی این است که کاربران باید به آنها اطمینان کنند؛ اما در برنامه‌های غیرمتمرکز، به دلیل عدم وجود واسطه‌گران، کاربران به طور مستقیم با یکدیگر تعامل داشته و هیچ واسطه‌ای در میان آنها وجود ندارد.

ویژگی‌های برنامه غیرمتمرکز چیست؟

ویژگی‌های برنامه غیرمتمرکز همان دلایلی است که باعث تفاوت آن نسبت به نوع متمرکز و جذب کاربران شده است.

• غیرمتمرکز بودن (Decentralized): از اصلی‌ترین ویژگی‌ برنامه‌های غیرمتمرکز، همان غیرمتمرکز بودن آنهاست؛ به این معنا که هیچ شخص یا نهادی آنها را کنترل نمی‌کند.
• ویژگی‌های برنامه غیرمتمرکز چیست؟قطعیت (Deterministic): عملکرد این مدل از برنامه‌هابدون تأثیرپذیری خاصی از محیط، به سرانجام می‌رسد.   
• عملکرد جداگانه (Isolated): از آنجایی که برنامه‌های غیرمتمرکز در محیط مجازی اجرایی می‌شوند، بر همین اساس در صورتی که خطایی برای قراردادهای هوشمند رخ دهد، این مسئله مانع از اجرای عملکرد شبکه بلاکچین نخواهد شد.
• تورینگ کامل (Turing complete): این ویژگی برنامه‌های غیرمتمرکز به این قضیه اشاره دارد که در صورت وجود منابع کافی، این برنامه‌ها می‌توانند به شکل نامحدود در هر زمینه‌ای فعالیت کنند.
• متن باز (Open Source): هرگونه تغییری در سیستم غیرمتمرکز منوط به موافقت اکثریت کاربران شبکه است که این تصمیم، به طور معمول از طریق رأی‌گیری مشخص می‌شود.

انواع برنامه‌های غیرمتمرکز یا dAppها

در صورتی که بخواهیم برنامه‌های غیرمتمرکز را به دسته‌بندی‌های مختلفی تقسیم کنیم، شامل موارد زیر خواهد بود.

• dAppهای مستقل: این دسته از برنامه‌های غیرمتمرکز، از بلاکچین اختصاصی خود استفاده می‌کنند؛ مانند اتریوم.
• dApp‌های وابسته: این برنامه‌ها برای فعالیت خود از بلاکچین برنامه‌‌های مستقل استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، شبکه  Golemکه بر روی بلاکچین اتریوم کار می‌کند، جزو این موارد به شمار می‌رود.
• dAppهای وابسته به وابسته: در این دسته‌بندی، برنامه‌های غیرمتمرکزی وجود دارند که پایه‌ریزی آنها بر اساس dApp‌های وابسته صورت می‌گیرد؛ در اینجا تمام موارد لازم را بر روی لایه یک و دو ذخیره می‌کنند. بسیاری از برنامه‌ها و شبکه‌های مختلف از شبکه Golem برای اجرای محاسبات پردازشی خود استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، برنامه‌هایی مانند  BlenderوLuxRender  از جمله این برنامه‌ها هستند.

مزایا و معایب Dapp ها کدام است؟

DAppها دارای مزایا و معایبی هستند که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:

مزایای DAppها 

ایمنی بیش‌تر: برای ذخیره‌سازی داده‌ها و انتقال آنها از بلاکچین استفاده می‌کنند که تضمین می‌کند، هیچ‌کسی نمی‌تواند به آنها دسترسی پیدا کرده و یا اینکه آنها را تغییر دهد. همچنین برای اجرای قراردادهای هوشمند از زبان‌هایی مانند Solidity استفاده می‌کنند که تضمین می‌کند، قراردادها به درستی اجرا شده و هیچ‌کس نتواند آنها را تغییر دهد.

شفافیت: تمامی تراکنش‌های ارز دیجیتال در بلاکچین ذخیره شده و برای کاربران علاقه‌مند، قابل مشاهده خواهد بود.

عدم وابستگی: برای انجام تراکنش‌ها هیچ نیازی به واسطه‌ (مانند بانک) نیست و کاربران می‌توانند مستقیماً با یکدیگر تعامل ‌کنند.

دسترسی جهانی: هر کسی از هر نقطه جهان، تنها با دسترسی به اینترنت می‌تواند به برنامه‌های غیرمتمرکز دسترسی پیدا کند.

معایب DAppها

نگهداری سخت: شیوه نگهداری برنامه‌های غیرمتمرکز نیازمند زیر ساخت‌هایی است که به سادگی نمی‌توان آنها را ایجاد کرد.

پیچیدگی: به دلیل جدید بودن این فناوری، اکثر کاربران برای استفاده از آن، نیازمند یادگیری هستند و به آسانی نمی‌توانند کار با آن را آغاز کنند.

نقص امنیتی در صورت کوتاهی: از آنجایی که تعامل کاربران به شکلی مستقیم اتفاق می‌افتد، بر همین اساس امنیت آنها هم بر عهده خودشان است؛ به همین علت در صورت هرگونه کوتاهی در برقراری امنیت، این احتمال می‌رود که دارایی و اطلاعات کاربران به سرقت برود.

نقش و تأثیر Dappها بر اتریوم

DAppها یکی از عوامل مهم در توسعه اتریوم به عنوان یک پلتفرم بلاکچین هستند. با توجه به اینکه اتریوم یکی از مهم‌ترین پلتفرم‌های بلاکچین است، تأثیر DAppها بر آن بسیار مهم است. با افزایش تعداد DAppها، ارزش اتر نیز به عنوان واحد پولی برای انجام تراکنش‌هایی که در بلاکچین اتریوم انجام می‌شوند، افزایش می‌یابد. همچنین، افزایش تعداد DAppها باعث می‌شود که اطلاعات بیش‌تری در بلاکچین اتریوم ذخیره شده و این امر می‌تواند بهبود امنیت و شفافیت بلاکچین اتریوم را به همراه داشته باشد.

با توجه به تاثیر مثبتDApp ها بر اتریوم، شرکت‌های بزرگی به استفاده از آن تمایل پیدا کرده و تلاش می‌کنند تا برنامه‌های خود را بر اساس بلاکچین اتریوم توسعه دهند. این امر می‌تواند به افزایش تعداد DAppها و در نتیجه، ارتقای ارزش اتریوم منجر شود.

تفاوت برنامه متمرکز و برنامه غیرمتمرکز چیست؟

در برنامه‌های متمرکز، تمام فعالیت‌ها در کنترل یک سرور مرکزی صورت می‌گیرد. در این نوع برنامه‌ها، کاربران مجبور هستند تمامی داده‌ها و درخواست‌های خود را از طریق سرور مرکزی ارسال نموده و موارد خود را انجام دهند. به عنوان مثال، ایمیل و شبکه‌های اجتماعی به صورت متمرکز فعالیت می‌کنند.

اما در برنامه‌های غیرمتمرکز، کاربران می‌توانند تمامی داده‌ها را به طور مستقیم دریافت نموده و به صورت مستقل با یکدیگر تعامل کنند. به عنوان مثال، برنامه‌هایی مانند بیت کوین و شبکه‌های بلاکچین به صورت غیرمتمرکز فعالیت دارند.

تفاوت اصلی میان برنامه‌های متمرکز و غیرمتمرکز در محل نگهداری داده‌های کاربران است. در برنامه‌های متمرکز، تمامی داده‌ها در یک سرور مرکزی قرار داشته و کاربران برای دسترسی به این داده‌ها باید به سرور مراجعه کنند. در برنامه‌های غیرمتمرکز، داده‌ها به صورت توزیع شده در رویکردهای مختلف قرار دارند و کاربران می‌توانند به صورت مستقل با یکدیگر تعامل کنند. این تفاوت باعث می‌شود تا برنامه‌های غیرمتمرکز از امنیت، شفافیت و انعطاف‌پذیری بیش‌تری برخوردار باشند.

به طور خلاصه، تفاوت برنامه‌های متمرکز و غیرمتمرکز شامل موارد زیر است:

نحوه ذخیره اطلاعات

با توجه به اینکه اطلاعات کاربران در سیستم غیرمتمرکز، یعنی سیستم ذخیره‌سازی خود کاربران ذخیره می‌شود؛ امکان دسترسی هیچ کاربری جز مالک آن به داده‌های شخصی فرد وجود ندارد. این در حالی است که در یک سیستم مرکزی، محل ذخیره‌سازی داده‌های کاربران در سیستم متمرکز بوده و تمامی اطلاعات کاربران در دسترس گروهی از توسعه‌دهندگان در یک سیستم مرکزی قرار گرفته است.

حریم خصوصی و افشای هویت کاربران

به دلیل اینکه هیچ واسطه‌ای میان دو کاربر قرار نمی‌گیرد، به همین علت شناسایی کاربر اتفاق نمی‌افتد؛ هر چند که نحوه ذخیره‌سازی اطلاعات کاربران هم نقش بسزایی در این موضوع دارد. در صورتی که واسطه‌ای میان دو کاربر قرار گیرد، هویت کاربران فاش می‌شود، و این مختص برنامه‌های متمرکز است.

امنیت

در این روش تعاملی، تمام داده‌های موجود در سیستم طرفین قرار دارند؛ بر همین اساس، امکان دسترسی به دارایی‌های شما تنها با هک دستگاه مورد نظر ممکن خواهد بود که با برقراری حداقل موارد حفاظتی، می‌توان امنیت لازم را به عمل آورد. در صورتی که داده‌های شما در سروری مرکزی ذخیره شود، با هک آن سرور امکان دسترسی به داده‌های بسیاری از کاربران وجود خواهد داشت. 

open source بودن

open source بودن به معنای این می‌باشد که با استفاده از کدهای منبع باز در برنامه‌های بلاکچین، امکان توسعه و بهبود راحت‌تر و سریع‌تر برنامه‌ها فراهم است. با توسعه برنامه‌های open source در حوزه بلاکچین، افراد مختلف می‌توانند با همکاری و به اشتراک‌گذاری تجربیات و دانش خود، به بهبود و پیشرفت این برنامه‌ها کمک بسزایی داشته باشند؛ در حالی که در نوع متمرکز چنین چیزی رواج نیست.

علت استفاده از برنامه‌های غیرمتمرکز

از برنامه‌های غیرمتمرکز به دلایل زیادی می‌توان استفاده کرد؛ موارد زیر بخش عمده این دلایل را شامل می‌شود.  

امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای

همانطور که می‌دانید، اصلی‌ترین استفاده‌ای که تا به امروز از بستر غیرمتمرکز شاهد آن بودیم، مرتبط با بازار ارزهای دیجیتال می‌باشد. در واقع اساس فعالیت این پلتفرم‌ها بر اساس همین غیرمتمرکز بودن آنهاست. برای نمونه مواردی مانند سیستم همتا به همتا، استخراج ارز دیجیتال، به کارگیری استخرهای نقدینگی، استیک کردن و… بخشی از خدمات سیستم غیرمتمرکز است.

بازی‌ها و اشیای کلکسیونی دیجیتال مانند داستان بازی CryptoKitties

جالب است بدانید که امروزه شاهد حضور بازی‌های مختلفی در بستر غیرمتمرکز هستیم. برای مثال اولین بازی غیرمتمرکزی که توانست محبوبیت زیادی در کاربران جذب کند، بازی CryptoKitties بود. علاوه بر آن بازی‌های دیگری هم مانند Splinterlands، Axie Infinity و My DeFi Pet برای کاربران عرضه شدند.

صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX)

برای پشتیبانی از معاملات ارز دیجیتال، صرافی‌های غیرمتمرکز راه‌اندازی شدند. این صرافی‌ها انواع بازار معاملات را ارائه می‌کنند. 

رسانه‌های اجتماعی

رسانه‌های اجتماعی غیرمتمرکز مانند رسانه‌های متمرکز همچون فیس‌بوک و اینستاگرام عمل می‌کنند، با این تفاوت که به ‌جای ذخیره داده‌های کاربران و کسب درآمد از آنها، برای مشارکت در شبکه، پاداشی را به کاربران اختصاص می‌دهند. برای نمونه برنامه غیرمتمرکز Steemit یکی این موارد است.

راهکارهای سازمانی

در سال‌های اخیر، برنامه‌های غیرمتمرکز در مواردی مانند مدیریت زنجیره تأمین برای ردیابی مسیر کالا، شفافیت سیستم‌های رأی‌گیری برای ذخیره ایمن و تأیید اطلاعات هویتی و همچنین موارد آموزشی نقش مهمی را ایفا کرده‌اند.

چگونه به برنامه‌های غیرمتمرکز دسترسی داشته باشیم؟

برای دسترسی به برنامه‌های غیرمتمرکز راه‌های مختلفی را پیش روی خود دارید؛ مثلاً با مراجعه وب‌سایت‌های معتبر در این زمینه می‌توانید اکثر برنامه‌های غیرمتمرکز را در اختیار خود داشته باشید. برخی از این منابع شامل: CoinMarketCap، DApp.com،State of the DApps، CryptoCompare، GitHub و… است.

صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) کدامند؟

صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX)، صرافی‌هایی هستند که از طریق آنها معاملات ارز دیجیتال را بدون وجود واسطه‌ و دخالت نهادهای مرکزی صورت انجام می‌دهند. در ادامه به برخی از مشهورترین صرافی‌های غیرمتمرکز اشاره می‌کنیم.

Uniswap: این صرافی غیرمتمرکز، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین صرافی‌های دنیا شناخته می‌شود که بر پایه قراردادهای هوشمند اتریوم کار می‌کند.

Kyber Network: این صرافی، به عنوان یکی از صرافی‌های غیرمتمرکز معروف در حوزه بلاکچین و ارزهای دیجیتال شناخته می‌شود که به کاربران اجازه می‌دهد تا با استفاده از ارزهای دیجیتال مختلف، به معاملات بازار وارد شوند.

Balancer: این صرافی هم به عنوان یکی از صرافی‌های غیرمتمرکز ارزهای دیجیتال می‌باشد که در بین کاربران ارز دیجیتال بسیار مشهور است.

آینده برنامه‌های غیرمتمرکز به کجا می‌رود؟

توسعه و ایجاد برنامه‌های غیرمتمرکز در سال‌های اخیر و افزایش چشمگیر تعداد کاربران در این پلتفرم‌ها، تأییدی بر این موضوع است که محبوبیت برنامه‌های غیرمتمرکز در حال افزایش هستند. همین موضوع نشان دهنده این است که برنامه‌های غیرمتمرکز، آینده پرباری را انتظار می‌کشد؛ هر چند که در دنیای امروز هم شاهد وجود چنین شرایطی هستیم. از اصلی‌ترین دلایل روشن بودن مسیر برنامه‌های غیرمتمرکز، امکان ورود آنها به هر حوزه‌ای است.

با آشنایی که نسبت به برنامه‌های غیرمتمرکز کسب نمودید، بهتر است که در برخی موارد آنها را امتحان کنید.