Data Availability چیست و چرا برای هر رول آپ حیاتی است؟

تو دنیای شلوغ و همیشه بیدار بلاکچین، یه چیز هست که اگه درست کار نکنه کل شبکه به هم میریزه: Data Availability. این همون لایه ایه که مطمئن میشه همه داده ها همیشه جلوی چشم شبکه باشن تا هیچکس نتونه تقلب کنه یا تراکنشی قفل بشه. حالا که رول آپ ها برای سرعت دادن به تراکنش ها حسابی داغ شدن، اهمیت DA هم چند برابر شده. تو آموزش ارز دیجیتال قراره خیلی ساده بفهمی، چرا DA تبدیل شده به ستاره اصلی دنیای مقیاس پذیری. بدون اون حتی قویترین لایه دوها هم مثل ساختمونی میشن که ستون وسطش رو برداری!

در ادامه‌ی این مقاله از کریپتونگار، قدم به قدم توضیح میدیم چرا DA ستون امنیت و مقیاس پذیری رول آپ هاست.

Data Availability چیست؟

Data Availability یعنی اطمینان از اینکه داده ها همیشه و کامل در دسترس همه نودهای شبکه هستن. هر تراکنش در بلاکچین شامل اطلاعاتی مثل فرستنده، گیرنده و مقدار هست. تو آموزش بلاکچین می‌بینیم که همه نودها باید به این داده ها دسترسی داشته باشن تا صحت تراکنش ها تأیید بشه. بدون دسترس پذیری داده، امنیت کل شبکه به خطر میافته. به همین دلیل DA یکی از مهمترین پایه های امنیت و مقیاس پذیریه؛ مخصوصاً برای رول آپ ها که حجم زیادی از داده ها رو خارج از لایه اصلی پردازش میکنن. خلاصه‌اش؟ Data Availability مراقب می‌ایسته تا همه اطلاعات لازم به موقع، شفاف و بدون دستکاری جلوی چشم شبکه باشه.

چرا لایه دسترسی داده در بلاکچین اهمیت دارد؟

لایه دسترسی داده تو بلاکچین مثل اکسیژنیه که شبکه بدون اون، چند ثانیه هم دوم نمیاره. بلاک چین برای اینکه بتونه تراکنش ها رو درست تأیید کنه، نیاز داره همیشه به همه داده ها دسترسی کامل داشته باشه. اگر حتی بخشی از داده‌ها منتشر نشه یا در دسترس نودها قرار نگیره، شبکه عملاً نمی‌فهمه پشت پرده چه اتفاقی افتاده. همین موضوع راه رو برای تقلب، دستکاری و حتی حملات گسترده باز می‌کنه. 

به خصوص الان که رول آپ ها روی لایه دو حسابی محبوب شدن، دسترس پذیری داده ها به یکی از ستون های اصلی امنیت و مقیاس پذیری تبدیل شده. هرچی Data Availability قوی تر باشه، بلاکچین شفاف تر، سریع تر و مقاوم تر میمونه.

مشکل اصلی رول آپ ها بدون Data Availability

بزرگترین دردسر رول آپ ها وقتی شروع میشه که Data Availability درست کار نکنه. رول آپ ها بخش زیادی از پردازش ها رو خارج از لایه اصلی انجام میدن و فقط خلاصه‌ی تراکنش ها رو به شبکه مادر مثل اتریوم می‌فرستن. حالا اگه داده های کامل در دسترس نباشه، نودها نمیتونن بفهمن این خلاصه ها درستن یا نه؛ یعنی شبکه عملاً «چشم بسته» باید اعتماد کنه! همین موضوع راه رو برای تقلب، بلوکه شدن دارایی ها، عدم امکان اثبات خطا و حتی توقف کامل رول آپ باز میکنه. بدون DA، رول آپ ها از یک راه حل مقیاس پذیری قوی تبدیل میشن به یک سیستم ناقص که ممکنه هر لحظه کاربر رو درگیر ریسک کند. خلاصه‌اش؟ رول آپ بدون Data Availability مثل ماشین اسپرتیه که بنزین نداره؛ ظاهرش قشنگه، ولی حرکت نمیکنه.

بیشتر بخوانید: کاربرد بلاکچین در آموزش؛ از حذف جعل مدارک تا اجرای ثبت نام هوشمند در دانشگاه ها

انواع روش های Data Availability

وقتی صحبت از Data Availability میشه، بلاکچین ها سه مدل اصلی برای ذخیره و انتشار داده ها دارن.

هرکدوم مزایا و چالش های خودش رو داره و رول آپ ها بسته به نیازشون یکی رو انتخاب میکنن.

مدل On-chain DA

توی این مدل، همه داده ها مستقیماً روی خود بلاکچین اصلی ذخیره میشن. یعنی امنیت حداکثری، شفافیت کامل و خیالت تخت که هیچ داده‌ای گم نمیشه. اما مشکلش چیه؟ هزینه بالاست! چون هر بایت داده روی شبکه ای مثل اتریوم حسابی گرون درمیاد و همین باعث میشه این روش برای پروژه های بزرگ همیشه مقرون به صرفه نباشه.

مدل Off-chain DA

اینجا داده ها خارج از بلاکچین اصلی ذخیره میشن؛ مثلا روی شبکه های اختصاصی، سرورهای توزیع شده یا لایه های مخصوص DA. این مدل سرعت بالاتری میده و هزینه ها رو خیلی کم میکنه. ولی چون داده ها روی زنجیره نیستن، باید مکانیزم های قوی برای اثبات صحت و جلوگیری از سانسور وجود داشته باشه. یعنی امنیت این مدل تا حد زیادی وابسته به اعتماد به زیرساخت خارجیه.

مدل Hybrid DA

این مدل ترکیبی از دو دنیای قبلیه. بخش مهم و حساس داده ها روی زنجیره ذخیره میشن و بقیه اطلاعات در لایه های Off-chain قرار میگیرن. نتیجه؟ هم امنیت بالاتر داری، هم هزینه کمتر. رول آپ های جدید معمولاً به سمت این مدل میرن چون توازن خوبی بین مقیاس پذیری، سرعت و امنیت ایجاد میکنه. این روش طوریه که انگار هم شیرینی رو میخوری، هم چاق نمیشی!

بیشتر بخوانید: حریم خصوصی کاربردی روی بلاکچین: چه زمانی واقعاً محرمانه می شویم؟

نقش دسترسی داده در رول آپ های Optimistic

در رول آپ های Optimistic همه چیز بر پایه «اعتماد اولیه و بررسی بعدی» بنا شده. یعنی این رول آپ ها فرض میکنن هر تراکنشی که ارسال شده درسته، مگر اینکه کسی خلافش رو ثابت کنه. اما برای اینکه اصلاً امکان اثبات تقلب وجود داشته باشه، باید "همه‌ی داده های تراکنش ها در دسترس باشند". اگر Data Availability ناقص باشه، هیچ نودی نمیتونه ادعای اشتباه بودن یک تراکنش رو بررسی کنه یا Proof of Fraud ارائه بده.

به بیان ساده، DA توی Optimistic Rollup مثل نور چراغ قوه‌ایه که اجازه میده نودها داخل جعبه رو ببینن و بفهمن آیا واقعاً تقلبی رخ داده یا نه. اگر این نور خاموش بشه، شبکه مجبور میشه چشم بسته اعتماد کنه و همین، امنیت رول آپ رو نابود می‌کنه. پس برای اینکه دوره چالش (Challenge Period) درست کار کنه و امنیت رول آپ بالا بمونه، دسترس پذیری کامل داده ها کاملاً حیاتی و غیرقابل چشم پوشیه.

نقش لایه دسترسی داده در رول آپ های ZK

رول‌ آپ های ZK با اثبات های رمزنگاری شده تراکنش ها رو تأیید میکنن اما بدون دسترسی به داده ها کاربر چیزی از پشت صحنه نمی‌فهمه. در نتیجه عملاً نمیتونه ببینه دارایی هاش کجاست یا وضعیت حسابش چطوره. درسته که اثبات ها میگن تراکنش درست انجام شده اما برای بازسازی وضعیت شبکه و بازیابی دارایی ها خود داده ها لازمن.

یه جور ساده بگیم: ZK Proof مثل جی پی اسه؛ فقط تأیید میکنه راه درست بوده اما جزئیات مسیر رو بهت نشون نمیده. پس دسترسی به داده ها ستون امنیت، شفافیت و حق مالکیت کاربران تو رول آپ های ZK محسوب میشه؛ بدون اون، حتی امن ترین سیستم ها هم بی فایده میشن و کاربر کنترل دارایی خودش رو از دست میده.

راه حل های جدید در حوزه Data Availability

با رشد رول آپ ها و افزایش تراکنش ها، دسترسی به داده ها به یکی از چالش های اصلی شبکه اتریوم تبدیل شده. خوشبختانه تکنولوژی های جدیدی اومدن تا این مشکل رو حل کنن و امنیت و شفافیت کاربران رو تضمین کنن.

Danksharding و Proto-Danksharding

یکی از مهم‌ترین راهکارها، Danksharding و نسخه اولیه اون یعنی Proto-Danksharding هست. این فناوری ها، داده ها رو به بخش های مختلف تقسیم و در بلاک ها منتشر میکنن. نتیجه‌اش اینه که حتی با حجم بالای تراکنش، همه کاربران بتونن راحت داده ها رو دریافت و بررسی کنن. به زبان ساده، Danksharding مثل یه سیستم چند لایه برای مدیریت داده هاست که دسترسی سریع و مطمئن به اطلاعات تراکنش ها رو تضمین میکنه.

بیشتر بخوانید: معرفی ZK-Proof (اثبات دانش صفر) و بهبود حریم خصوصی تراکنش‌های مالی

لایه های اختصاصی Data Availability مانند Celestia و EigenDA

راهکار دیگه، ایجاد "لایه های اختصاصی DA" مثل Celestia و EigenDA هست. این پلتفرم ها فقط روی دسترس پذیری داده ها تمرکز میکنن و رول آپ ها میتونن داده هاشون رو روی این لایه‌ها ثبت کنن. نتیجه؟ کاربران بدون نیاز به اعتماد کامل به اپراتورها، میتونن وضعیت شبکه و دارایی هاشون رو کاملاً بررسی و بازسازی کنن.

با این تکنولوژی ها، امنیت، شفافیت و کنترل کاربر در رول آپ ها به شکل چشمگیری افزایش پیدا کرده و راه برای مقیاس پذیری اتریوم بازتر از همیشه شده.

خطرات و چالش های کمبود Data Availability

وقتی داده های تراکنش ها کامل و در دسترس نباشن، حتی امن ترین رول آپ های ZK هم مشکل پیدا میکنن. کاربران نمیتونن ببینن دارایی هاشون چه وضعی داره یا وضعیت حسابشون رو بازسازی کنن و اعتماد به اپراتورها بالا میره. کمبود دسترسی به داده‌ها باعث میشه بازسازی تراکنش ها و بررسی خطاها سخت و زمانبر بشه. حتی ممکنه بعضی تراکنش های درست هم به خاطر نبود داده کافی قابل تأیید نباشن. 

به ساده ترین شکل، Data Availability مثل ستون اصلی امنیت و شفافیت رول آپه؛ بدون اون، شبکه کند، پرریسک و غیرقابل اعتماد میشه.

جمع بندی

تو دنیای رول آپ ها و مقیاس پذیری بلاکچین، Data Availability مثل ستون فقرات شبکه هست؛ بدون اون حتی امن ترین سیستم ها هم فلج میشن. این لایه مطمئن میشه که همه داده ها همیشه در دسترس باشن تا کاربران بتونن وضعیت دارایی ها و تراکنش هاشون رو کامل بررسی کنن. کمبود DA یعنی اعتماد اجباری به اپراتورها، افزایش ریسک تقلب و حتی بلوکه شدن بعضی تراکنش ها. راهکارهایی مثل Danksharding و Proto-Danksharding داده ها رو بخش بندی میکنن تا همه راحت بهش دسترسی داشته باشن. لایه های اختصاصی مثل Celestia و EigenDA امنیت و سرعت دسترسی به داده ها رو تضمین میکنن و DA شبکه رو شفاف، امن و مقاوم نگه میداره. بدون اون، حتی پیشرفته ترین تکنولوژی ها هم ناقص و پرریسک میشن، پس DA ستاره اصلی مقیاس پذیری رول آپ هاست.

سوالات متداول