ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) چیست؟

ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) چیست؟ CBDC یا همان Central Bank Digital Currency به طور ساده، نسخه دیجیتال پول رایج یک کشور است که توسط بانک مرکزی آن صادر می‌شود. این ارز دیجیتال، برخلاف بیت کوین و دیگر ارزهای رمزنگاری شده که به صورت غیرمتمرکز و توسط شبکه‌ای از کامپیوترها مدیریت می‌شوند، توسط یک نهاد مرکزی (بانک مرکزی) کنترل و مدیریت می‌شود و هدف اصلی آن‌ها بهبود کارایی پرداخت‌ها، افزایش دسترسی به خدمات مالی، و کاهش هزینه‌ها و پیچیدگی‌های سیستم مالی سنتی است.

تفاوت ارز دیجیتال بانک مرکزی با سایر ارزهای دیجیتال

ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) و سایر ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین، هرچند هر دو بر پایه فناوری بلاک چین عمل می‌کنند، اما تفاوت‌های اساسی با هم دارند.

صادرکننده و کنترل کننده

• CBDC: توسط بانک مرکزی یک کشور صادر و کنترل می‌شود. این بدان معناست که CBDC تحت نظارت مستقیم دولت است و سیاست‌های پولی بر آن اعمال می‌شود.
• سایر ارزهای دیجیتال: توسط شبکه‌ای از کامپیوترها به صورت غیرمتمرکز مدیریت می‌شوند و هیچ نهاد مرکزی کنترل‌کننده‌ای ندارند.

پایداری ارزش

• CBDC: به دلیل پشتوانه دولت و کنترل بانک مرکزی، معمولاً پایداری ارزش بیشتری نسبت به سایر ارزهای دیجیتال دارد.
• سایر ارزهای دیجیتال: ارزش آن‌ها به عوامل مختلفی مانند عرضه و تقاضا، اخبار بازار و رویدادهای جهانی وابسته است و نوسانات قیمتی بالایی دارند.

هدف

• CBDC: هدف اصلی CBDC جایگزینی پول نقد و بهبود سیستم پرداخت‌های فعلی است.
• سایر ارزهای دیجیتال: اهداف متنوعی دارند، از جمله ایجاد یک سیستم مالی جایگزین، حفظ حریم خصوصی مالی و سرمایه‌گذاری.

مقررات

• CBDC: تحت مقررات و قوانین بانک مرکزی و دولت قرار دارد
• سایر ارزهای دیجیتال: مقررات گذاری در مورد آن‌ها در بسیاری از کشورها هنوز در حال توسعه است و ممکن است محدودیت‌هایی برای استفاده از آن‌ها وجود داشته باشد.

تکنولوژی

• CBDC: ممکن است از فناوری بلاک چین استفاده کند، اما لزوماً به این فناوری محدود نمی‌شود. برخی از CBDCها ممکن است بر روی پلتفرم‌های پرداخت موجود ساخته شوند.
• سایر ارزهای دیجیتال: عمدتاً بر پایه فناوری بلاک چین ساخته شده‌اند و از ویژگی‌های این فناوری مانند شفافیت و غیرقابل تغییر بودن تراکنش‌ها بهره می‌برند.

مزایا و معایب ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC)

ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) به عنوان یک نوآوری مالی، هم مزایای قابل توجهی دارد و هم چالش‌هایی را به همراه می‌آورد. در ادامه به بررسی دقیق‌تر مزایا و معایب آن می‌پردازیم:

مزایای CBDC

• افزایش کارایی و سرعت تراکنش‌ها: CBDC می‌تواند تراکنش‌ها را سریع‌تر و ارزان‌تر از روش‌های سنتی انجام دهد. این امر به ویژه برای پرداخت‌های خرد و بین‌المللی بسیار مفید است.
• شامل افراد بدون حساب بانکی: با استفاده از CBDC، حتی افرادی که به سیستم بانکی دسترسی ندارند نیز می‌توانند از خدمات مالی بهره‌مند شوند.
• کاهش هزینه‌های چاپ و توزیع پول نقد: با دیجیتالی شدن پول، هزینه‌های مرتبط با چاپ و توزیع اسکناس و سکه کاهش می‌یابد.
• افزایش شفافیت در سیستم مالی: CBDC می‌تواند به افزایش شفافیت در سیستم مالی کمک کند و امکان نظارت بهتر بر تراکنش‌ها را فراهم آورد.
• تسهیل سیاست‌های پولی: بانک‌های مرکزی می‌توانند با استفاده از CBDC، سیاست‌های پولی خود را به طور دقیق‌تر و موثرتر اجرا کنند.
• پایداری بیشتر ارزش: CBDC به عنوان یک دارایی ذخیره ارزش، پایداری بیشتری نسبت به ارزهای رمزنگاری شده نوسان‌پذیر دارد.

معایب CBDC

• نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی: جمع‌آوری داده‌های گسترده در مورد تراکنش‌ها می‌تواند به نقض حریم خصوصی افراد منجر شود.
• خطر هک شدن سیستم: سیستم‌های دیجیتال همیشه در معرض خطر هک شدن قرار دارند و در صورت وقوع چنین اتفاقی، خسارات مالی قابل توجهی ممکن است رخ دهد.
• نیاز به زیرساخت‌های قوی: برای اجرای موفق CBDC، نیاز به زیرساخت‌های فناوری اطلاعات قوی و پایدار است.
• تغییرات اساسی در سیستم بانکی: معرفی CBDC می‌تواند تغییرات اساسی در ساختار و عملکرد سیستم بانکی ایجاد کند و به برخی از نهادهای مالی آسیب برساند.
• وابستگی به دولت: CBDC به دلیل ماهیت متمرکز خود، به سیاست‌های دولت وابسته است و ممکن است در صورت تغییر دولت، تغییراتی در آن ایجاد شود.

انواع ارزهای دیجیتال ملی (CBDC)

ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) به عنوان نسخه دیجیتالی پول رایج یک کشور، در چندین مدل مختلف طراحی و پیاده‌سازی می‌شوند. هر یک از این مدل‌ها ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. در ادامه به بررسی انواع اصلی CBDC می‌پردازیم:

ارز دیجیتال ملی کلان (Wholesale CBDC)

هدف این نوع تسهیل تراکنش‌های بین‌بانکی و نهادی میباشد. معمولاً برای تراکنش‌های بزرگ‌مقیاس و بین‌المللی استفاده می‌شود. دسترسی به آن محدود به بانک‌ها، موسسات مالی و شرکت‌های بزرگ است. از مزایای آن نیز افزایش سرعت و کارایی تراکنش‌های بین‌بانکی، کاهش ریسک‌های تسویه حساب میباشد.

ارز دیجیتال ملی خُرد (Retail CBDC)

هدف آن جایگزینی پول نقد و استفاده روزمره افراد است. قابل دسترسی برای عموم مردم است و می‌تواند از طریق کیف پول‌های دیجیتال یا کارت‌های پرداخت استفاده شود. از مزایای آن افزایش دسترسی به خدمات مالی، کاهش هزینه‌های چاپ و توزیع پول نقد، بهبود شفافیت در سیستم مالی میباشد.

ارز دیجیتال ملی دولایه

ترکیبی از CBDC کلان و خرد میباشد. در این مدل، یک لایه برای تراکنش‌های بین‌بانکی و لایه دیگر برای تراکنش‌های خرده‌فروشی استفاده می‌شود. از مزایای آن انعطاف‌پذیری بیشتر و امکان تطبیق با نیازهای مختلف سیستم مالی است.

چه کشورهایی ارز دیجیتال ملی عرضه کرده اند؟

چندین کشور در سراسر جهان پروژه‌های ارز دیجیتال ملی خود را آغاز کرده‌اند و برخی از آن‌ها حتی به مرحله پیاده‌سازی نیز رسیده‌اند. با این حال، سرعت و نحوه اجرای این پروژه‌ها در هر کشور متفاوت است. برخی از کشورهایی که در زمینه CBDC پیشرو هستند عبارتند از:

• چین: چین یکی از پیشگامان در زمینه CBDC است و ارز دیجیتال یوان دیجیتال (e-CNY) را به صورت گسترده در شهرهای مختلف آزمایش کرده است.
• باهاما: این کشور جزیره‌ای ارز دیجیتال سند دلار (Sand Dollar) را به عنوان اولین CBDC در جهان به طور رسمی راه‌اندازی کرده است.
• جامائیکا: جامائیکا نیز ارز دیجیتال دیجیتال جامائیکا (Jamaica Digital Dollar) را معرفی کرده است.
• نیجریه: نیجریه با ارز دیجیتال eNaira به دنبال افزایش دسترسی به خدمات مالی است.
• سوئد: سوئد با پروژه e-krona در حال بررسی امکان جایگزینی کرون سوئد با یک نسخه دیجیتال است.

علاوه بر این کشورها، بسیاری از کشورهای دیگر نیز در مراحل مختلف توسعه CBDC هستند، از جمله:

• کشورهای حوزه اتحادیه اروپا: برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا مانند فرانسه و آلمان نیز پروژه‌های CBDC خود را دارند.
• کشورهای جنوب شرقی آسیا: کشورهایی مانند تایلند و سنگاپور نیز به دنبال توسعه CBDC هستند.
• کشورهای آمریکای لاتین: برخی از کشورهای آمریکای لاتین مانند برزیل و مکزیک نیز به CBDC علاقه نشان داده‌اند.

آشنایی با ارز دیجیتال بانک مرکزی ایران

ارز دیجیتال بانک مرکزی ایران یا ریال دیجیتال، همانند دیگر کشورها، یک نوآوری مالی است که به دنبال بهبود سیستم پرداخت و افزایش کارایی آن است. این ارز دیجیتال، نسخه دیجیتال ریال است و با هدف جایگزینی تدریجی پول نقد و ارتقای سیستم پرداخت کشور طراحی شده است.

اهداف اصلی ریال دیجیتال

• افزایش سرعت و امنیت تراکنش‌ها: ریال دیجیتال با استفاده از فناوری بلاک چین، امکان انجام تراکنش‌های سریع‌تر و ایمن‌تر را فراهم می‌کند.
• شامل شدن افراد بدون حساب بانکی: با استفاده از ریال دیجیتال، حتی افرادی که به سیستم بانکی دسترسی ندارند نیز می‌توانند از خدمات مالی بهره‌مند شوند.
• کاهش هزینه‌های چاپ و توزیع پول نقد: با دیجیتالی شدن پول، هزینه‌های مرتبط با چاپ و توزیع اسکناس و سکه کاهش می‌یابد.
• افزایش شفافیت در سیستم مالی: ریال دیجیتال می‌تواند به افزایش شفافیت در سیستم مالی کمک کند و امکان نظارت بهتر بر تراکنش‌ها را فراهم آورد.
• تسهیل سیاست‌های پولی: بانک مرکزی می‌تواند با استفاده از ریال دیجیتال، سیاست‌های پولی خود را به طور دقیق‌تر و موثرتر اجرا کند.

ویژگی‌های کلیدی ریال دیجیتال

• پشتوانه دولتی: ریال دیجیتال به عنوان یک دارایی ذخیره ارزش، پایداری بیشتری نسبت به ارزهای رمزنگاری شده نوسان‌پذیر دارد.
• تحت کنترل بانک مرکزی: بانک مرکزی ایران به عنوان نهاد صادرکننده، بر انتشار و گردش ریال دیجیتال نظارت کامل دارد.
• استفاده از فناوری بلاک چین: برای افزایش امنیت و شفافیت تراکنش‌ها، از فناوری بلاک چین استفاده می‌شود.
• قابلیت برنامه‌نویسی: با استفاده از قراردادهای هوشمند، می‌توان امکانات متنوعی را برای ریال دیجیتال فراهم کرد.

روش‌های خرید CBDC

در حال حاضر، روش‌های خرید CBDC برای عموم مردم به صورت مستقیم و گسترده در دسترس نیست. دلیل اصلی این محدودیت، قرار داشتن CBDCها در مراحل ابتدایی توسعه و آزمایش در اکثر کشورها است. اما به طور کلی، روش‌های احتمالی برای خرید CBDC در آینده ممکن است به شرح زیر باشد:

• از طریق حساب بانکی: مشابه انتقال وجه از طریق بانک، ممکن است بتوان با استفاده از حساب بانکی، CBDC را خریداری و به کیف پول دیجیتال منتقل کرد.
• از طریق صرافی‌های ارز دیجیتال: صرافی‌های ارز دیجیتال ممکن است امکان خرید و فروش CBDC را فراهم کنند، البته این موضوع به سیاست‌های هر صرافی و کشور مربوطه بستگی دارد.
• از طریق دستگاه‌های خودپرداز: دستگاه‌های خودپرداز مخصوصی ممکن است برای تبدیل پول نقد به CBDC طراحی شوند.
• از طریق کیف پول‌های دیجیتال: برخی از انواع کیف پول‌ دیجیتال ممکن است امکان خرید مستقیم CBDC را فراهم کنند.

پیش‌بینی‌ها و انتظارات از آینده CBDC

ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) به عنوان یک نوآوری مالی، آینده‌ای بسیار امیدوارکننده‌ای دارند. آینده CBDC به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله میتوان به سرعت پیشرفت فناوری اشاره کرد. پیشرفت در فناوری بلاک چین و سایر فناوری‌های مرتبط می‌تواند بر سرعت توسعه و پذیرش CBDC تأثیر بگذارد. همچنین سیاست‌های دولتی که قوانین و مقررات دولتی در مورد CBDC نقش مهمی در شکل‌گیری آینده آن خواهد داشت. و در نهایت پذیرش عمومی CBDC توسط عموم مردم و کسب‌وکارها برای موفقیت آن ضروری است.

به طور کلی، آینده CBDC بسیار امیدوارکننده است و انتظار می‌رود که این فناوری نقش مهمی در تحول سیستم مالی جهانی ایفا کند.