قرارداد هوشمند به زبان ساده (Smart Contract)

قرارداد هوشمند یک قرارداد خود اجرا شونده است که شرایط توافق‌نامه بین خریدار و فروشنده مستقیماً در کدنویسی قرار داده می‌شود. کد و توافقات موجود در آن، در شبکه غیرمتمرکز بلاکچین موجود قرار گرفته و معاملات صورت گرفته در طی این قراردادها، قابل پیگیری و برگشت ناپذیر هستند.

قراردادهای هوشمند اجازه می‌دهند که معاملات و توافق‌نامه‌های مطمئن، بدون نیاز به سرور مرکزی، سیستم حقوقی و یا سازوکار اجرایی خارجی، در بین اشخاص به صورت ناشناس انجام گیرد.

قرارداد هوشمند چیست؟ 

قراردادهای هوشمند برای اولین بار توسط نیک زابو، دانشمند کامپیوتر و رمزنگار، در سال ۱۹۹۶ توصیف شد. در طی چندین سال، زابو روی این مفهوم کار کرده و چندین نشریه مرتبط با آنها منتشر نمود.

با این حال، اجرای قراردادهای هوشمند تا سال ۲۰۰۹ اتفاق نیفتاد. نیک سابو مکانیزمی را برای یک ارز دیجیتال غیرمتمرکز به نام Bit Gold در سال 1998 طراحی کرد که هرگز عملی نشد، اما دارای بسیاری از ویژگی‌هایی بود که بیت‌کوین حدود ۱۰ سال بعد به آنها می‌بالید. قراردادهای هوشمند معاملات را قابل پیگیری، شفاف و غیرقابل برگشت می‌کنند.

کاربرد قراردادهای هوشمند

تصور کنید که نیاز به فروش خانه دارید. این یک فرایند نسبتاً پیچیده و دلهره‌آور می‌باشد که مستلزم بسیاری از مدارک، ارتباط با شرکت‌ها و افراد مختلف و همچنین سطح بالایی از خطرات مختلف است. به همین دلیل است که اکثریت فروشندگان خانه تصمیم می‌گیرند تا یک بنگاه معاملات ملکی را برای انجام معاملات خود در نظر گرفته و با استفاده از آن به نتایج دلخواه خود دست یابند. این قراردادها قابلیت استفاده از مدارک را نیز دارا هستند.

علاوه بر این، به‌واسطه قراردادهای هوشمند می‌توان، بنگاه خدمات محافظتی ایجاد کرد که به ویژه در چنین معاملاتی بسیار مفید و سودآور هستند؛ زیرا مبالغ مربوط به این قراردادها بسیار زیاد است.

شرایطی از این دست است که قراردادهای هوشمند واقعاً مفید واقع می‌شوند و به طور مؤثر، انقلابی در کل صنعت ایجاد می‌کنند. شاید از همه مهم‌تر، آنها مسئله اعتماد را حل می‌کنند.

قراردادهای هوشمند همچنین به عنوان خدمات سپرده دارای ارزش هستند؛ به این معنی که هم پول و هم حق مالکیت دقیقاً به طور همزمان در سیستم ذخیره شده و برای طرف‌های شرکت کننده توزیع می‌شود. علاوه بر این، صدها نفر شاهد و تأیید کننده معاملات هستند، بنابراین با توجه به این شرایط، عملیات بدون خطا تضمین شده است. از آنجایی که اعتماد بین طرفین دیگر مسئله‌ای نیست، پس نیازی به وجود واسطه هم وجود ندارد. تمام کارکردهایی که یک بنگاه املاک انجام می‌دهد می‌تواند در یک قرارداد هوشمند از قبل برنامه‌ریزی شود، در حالی که به طور همزمان هم فروشنده و هم خریدار مبالغ قابل توجهی پس‌انداز می‌کنند که این فقط یک نمونه از کاربردهای بالقوه قراردادهای هوشمند است. کاربران در طی این معاملات قادر به تبادل پول، دارایی و هر چیز ارزشمند دیگری هستند.

کد یک قرارداد هوشمند خاص شامل کلیه شرایط و ضوابطی است که طرفین معامله آن موارد را توافق کرده‌اند. تمام اطلاعات مربوط به معامله در بلاکچین ثبت می‌شوند.

قراردادهای هوشمند چگونه کار می‌کنند؟

 به بیان ساده، قراردادهای هوشمند بسیار شبیه به دستگاه‌های فروش هستند. شما فقط مقدار لازم ارز رمزنگاری شده را در قرارداد هوشمند خود قرار داده و امکان اضافه نمودن سپرده‌گذاری، حق مالکیت خانه، گواهینامه رانندگی یا هر چیز دیگری را در حساب خود خواهید داشت. کلیه قوانین و مجازات‌ها نه تنها توسط قراردادهای هوشمند از قبل تعیین شده، بلکه توسط آنها نیز اعمال نیز می‌گردد.

وابستگی متقابل در قراردادهای هوشمند 

 یک قرارداد هوشمند می‌تواند به تنهایی فعالیت کند، اما همچنین می‌تواند همراه با هر تعداد قرارداد هوشمند دیگر نیز اجرایی شود. زمانی که به یکدیگر وابسته باشند، می‌توانند به گونه‌ای وابسته به یکدیگر تنظیم شوند. به عنوان مثال، اتمام موفقیت‌آمیز یک قرارداد هوشمند خاص می‌تواند شروع یک قرارداد دیگر را در بر داشته باشد. از نظر تئوری، کل سیستم‌ها و سازمان‌ها می‌توانند کاملاً با قراردادهای هوشمند کار کنند. در حال حاضر این نظریه تا حدودی در سیستم‌های مختلف رمزنگاری، پیاده‌سازی شده است. این قراردادها جایی هستند که همه قوانین از پیش تعریف شده‌اند، پس به همین دلیل، شبکه به طور مستقل قادر است که قراردادهای موجود را به صورت خودکار و در چهارچوبی از قوانین خاص، اجرایی نماید.

چه چیزهایی برای عقد یک قرارداد هوشمند نیاز است؟

اساساً، در هر قرارداد هوشمند سه قسمت نیاز است:

1. مورد اول امضا کنندگان هستند که عبارت است از دو یا چند طرف که با استفاده از قراردادهای هوشمند و با درج امضاهای دیجیتالی با شرایط در نظر گرفته شده موافقت و یا مخالفت لازم را دارند.
2.  مورد دوم موضوع توافق‌نامه است که باید فقط در محیط قرارداد هوشمند وجود داشته باشد. متناوباً، قراردادهای هوشمند باید بدون مانع و به طور مستقیم به این موضوع دسترسی داشته باشند.
3. سرانجام، هر قرارداد هوشمند باید شامل قوانین خاصی باشد. این قوانین باید به کمک ریاضیات و با استفاده از یک زبان برنامه‌نویسی متناسب با محیط یک قرارداد هوشمند خاص نیز شرح داده شوند. این قضیه شامل الزاماتی است که از همه طرف‌های شرکت کننده انتظار می‌رود که به کلیه قوانین، پاداش‌ها و مجازات‌های مربوطه پایبند باشند.

محیط اجرای یک قرارداد هوشمند

برای وجود عملکرد صحیح در طی قراردادهای هوشمند باید که آنها در یک محیط مناسب و خاص کار کنند. کاربران به یک پایگاه داده باز و غیرمتمرکز احتیاج دارند که همه طرف‌های قرارداد بتوانند به آن اعتماد کامل داشته باشند. بلاکچین، به ویژه بلاکچین اتریوم، محیط مناسبی برای قراردادهای هوشمند است. منبع داده‌های دیجیتالی مورد استفاده قرارداد هوشمند باید کاملاً قابل اعتماد باشد. این مستلزم استفاده از گواهی‌های امنیتیSSL ، HTTPS و سایر پروتکل‌های اتصال ایمن است که قبلاً به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته و به طور خودکار در اکثر نرم‌افزارهای مدرن اجرا می‌شوند.

مزایا و معایب قراردادهای هوشمند

برای درک بهتر از قراردادهای هوشمند می‌توان به مزایا و معایب آنها پرداخت.

مزایای قراردادهای هوشمند

استقلال: قراردادهای هوشمند نیاز به‌واسطه شخص ثالث تسهیل کننده را از بین برده و کنترل کامل توافق‌نامه را به دست طرفین معامله می‌سپارند.

اعتماد: هیچ‌کس نمی‌تواند هیچ یک از اسناد شما را سرقت کند، زیرا آنها رمزگذاری شده و با خیال راحت در یک دفتر امن و مشترک ذخیره می‌شوند. علاوه بر این، لازم نیست به افرادی که با آنها سرو کار دارید اعتماد داشته و یا انتظار داشته باشید که آنها به شما اعتماد کنند، زیرا سیستم بی‌طرف قراردادهای هوشمند اساساً جایگزین اعتماد می‌شود.

 پس‌انداز: به لطف قراردادهای هوشمند، نیاز به پرداخت وجه به دفاتر اسناد رسمی، دفاتر املاک، مشاوران، و بسیاری از واسطه‌های دیگر نیست.

ایمنی: در صورت اجرای صحیح، هک کردن قراردادهای هوشمند بسیار دشوار است. علاوه بر این، محیط‌های مناسب برای قراردادهای هوشمند با رمزنگاری پیچیده محافظت می‌شوند که باعث بالا رفتن امنیت اسناد می‌شود.

امنیت بیشتر: فناوری بلاکچین دفترهای تغییرناپذیری را ایجاد می‌کند که اثبات قطعی معاملات را ارائه می‌دهند. همچنین هنگام کار به عنوان سیستم معاملات همتا به همتا، به رمزگذاری متکی است.

سرعت‌های بالاتر: بدون نیاز به‌واسطه، سرعت قراردادهای هوشمند بسیار سریع‌تر از قراردادهای معمولی است.

افزایش دقت: انسان‌ها اشتباه می‌کنند، اما قراردادهای هوشمند به گونه‌ای طراحی شده­‌اند که چنین نباشند.

پشتیبان‌گیری: دستگاه‌های ذخیره اطلاعات ممکن است که خراب شوند. پس به همین علت، قراردادهای هوشمند همه معاملات را کپی می‌کنند تا همه طرفین سابقه انتقال را داشته باشند. این احتمال که همه طرف‌ها دچار نقص در ذخیره اطلاعات شوند، عملاً وجود ندارد.

امروزه، قراردادهای هوشمند عمدتاً با ارزهای رمز پایه ارتباط دارند. در واقع یکی بدون دیگری وجود ندارد و بالعکس؛ زیرا پروتکل‌های رمزنگاری غیرمتمرکز، اساساً قراردادهای هوشمند با امنیت و رمزگذاری غیرمتمرکز هستند. آنها به طور گسترده‌ در بیشتر شبکه‌های رمزنگاری موجود استفاده می‌شوند و یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های اتریوم به شمار می‌روند.

معایب قراردادهای هوشمند

رسمیت نداشتن: هنوز هیچ دولت و یا نهاد قانونی، قراردادهای هوشمند را به رسمیت نشناخته و در صورت انجام این عمل هم ممکن است با وضع قوانین جدید، موجب ریزش استفاده کنندگان آن گردد.

هزینه‌های بالا: برای طراحی یک قرارداد هوشمند می‌بایست به سراغ یک کدنویس وارد رفته که با قوانین و اصول بلاکچین آشنا باشد، به دلیل اینکه یک برنامه‌نویس ساده از پس چنین فرایندی برنخواهد آمد. این مسئله می‌تواند دربردارنده هزینه زیادی باشد.

کاهش حریم خصوصی:  می‌دانیم که اطلاعات موجود در بلاکچین بین تمام نودهای شبکه (کاربران) توزیع می‌شود. اما شاید انتشار مفاد قرارداد برای تمام اعضای شبکه، امنیت آن را بالا ببرد؛ اما حریم خصوصی طرفین معامله را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.

مشکلات اوراکل‌ها:  منابعی که هر اوراکل به آن استناد می‌کند متمرکز بوده و بنابراین ممکن است که در قراردادهای بزرگ، یکی از طرفین، سیستم طرف مقابل را هک کرده و اطلاعات آن را بر اساس منافع خود در مفاد قرارداد، تغییر دهد.

انواع قراردادهای هوشمند کدام هستند؟

تجاری : تجارت مالی از معرفی قراردادهای هوشمند بسیار سود می‌برد. قراردادهای هوشمند نه تنها به کاهش ساعات کار کمک می‌کنند، بلکه به طور چشمگیری خطاها و زمان لازم برای انجام این محاسبات را کاهش می‌دهند.

سوابق : تقریباً هر صنعت قابل پیش‌بینی در جهان قادر به استفاده از قراردادهای هوشمند برای بهبود سرعت و امنیت ثبت سوابق خود خواهد بود. به ویژه یک صنعت که به طور چشمگیر سودآور است که برای نمونه می‌توان به صنعت مراقبت‌های بهداشتی اشاره داشت. در حال حاضر، سیستم‌های رایانه‌ای مراقبت‌های بهداشتی جهان، صدها میلیون پرونده پزشکی بیمار را در خود جای داده‌­اند. علی‌رغم این واقعیت که این سازمان‌های بهداشتی و درمانی، مبالغ هنگفتی را برای امنیت اطلاعات بیماران سرمایه‌گذاری کرده‌اند. فناوری بلاکچین می‌تواند در رمزگذاری و حفظ سوابق کل پایگاه داده بهداشت شخصی نقش ویژه‌ای را ایفا کند.

برخی دیگر از موارد استفاده از قراردادهای هوشمند بلاکچین شامل موارد استفاده در صدور نسخه، ذخیره قبض، مدیریت سهام عمومی، ذخیره نتایج تست و غیره است.

مالکیت املاک : وقتی صحبت از بازار املاک می‌شود، قراردادهای هوشمند دو کاربرد بزرگ دارند. در کاربرد اول می‌توان از آنها برای ثبت مالکیت املاک استفاده کرد. از آنجایی که استفاده از قراردادهای هوشمند سریع‌تر و مقرون به صرفه‌تر است، این امر آنها را به گزینه بسیار بهتری برای سیستم‌های موجود تبدیل می‌کند. همچنین می‌توان از آنها برای ثبت مالکیت انواع دارایی‌ها و ساختمان‌ها و زمین نیز استفاده کرد.

در دومین کاربرد آن که در بازار مسکن است، قراردادهای هوشمند می‌توانند نیاز به خدمات گران قیمت، مانند خدمات ارائه شده توسط وکلا و کارگزاران مسکن را برطرف کنند. این فناوری جدید همچنین بدان معنی است که برای اولین بار، فروشندگان توانایی این را دارند که معامله را به طور کامل توسط خودشان انجام دهند.

رهن : بازار املاک از معاملات رهنی مبتنی بر قرارداد هوشمند ارزان‌تر، سریع‌تر و ایمن‌تر نیز بهره‌مند است. رهن‌های قرارداد هوشمند به هر دو طرف این امکان را می‌دهد که تا قبل از پردازش پرداخت، به صورت دیجیتالی با فروش موافقت کنند. پس از انجام این کار، قرارداد، جزئیات مالکیت ملک را بروز کرده تا تغییر مالکیت را منعکس کند. از آنجایی که این فرایند از طرف مالک اصلی به مجوز کد کلیدی منحصر به فرد نیاز دارد، باعث می‌شود، کل روند امنیت بیشتری داشته باشد و موارد کلاهبرداری نیز کاهش یابد.

 بیمه : صنعت بیمه هر ساله ده‌ها میلیون دلار برای پردازش مطالبات هزینه می‌کند. جدا از حمایت از بیمه اولیه، قراردادهای هوشمند همچنین می‌توانند از بسیاری جهات به بهبود روند رسیدگی به مطالبات کمک کنند. آنها می‌توانند به بررسی خطا بپردازند و مبالغ پرداختی را بر اساس مجموعه‌ای از معیارها تعیین کنند که نوع خط مشی شخص یا سازمان را در نظر می‌گیرد. کاهش زمان پردازش، کاهش چشمگیر خطاها و هزینه‌های ارزان‌تر از مزایای اصلی آن است.

تحقیقات پزشکی : صنعت تحقیقات پزشکی از مزایای مشابه صنعت مراقبت‌های بهداشتی نیز بهره‌مند است. اول از همه، داده‌های بسیار حساسی مانند پرونده بیمار، پس از رمزگذاری ایمن از طریق فناوری بلاکچین، می‌توانند بین بخش‌ها و مراکز تحقیقاتی منتقل شوند.

از آنجایی که بسیاری از بیماران شرکت کننده در تحقیقات پزشکی دارای شرایط پزشکی حساس هستند که اغلب مایل به محرمانه ماندن اطلاعات خود هستند، ایمن نگه داشتن این سوابق عملی ضروری است. به همین ترتیب، شرکت‌های تحقیقاتی پزشکی داده‌های زیادی دارند که شامل نتایج آزمایشات و فرمول‌های جدید دارویی است که باید محرمانه بمانند. در صورت نیاز به افشای هر یک از این اطلاعات به شخص ثالث بنا به هر دلیلی، می‌توان این موارد را با استفاده از قراردادهای هوشمند صورت داد.

رأی‌دهی : می‌توان از قراردادهای هوشمند برای تأیید هویت رأی‌دهنده و ثبت رأی آنها استفاده کرد. از آنجایی که تغییر در بلوک‌های بلاکچین پس از ثبت غیرممکن است، دستکاری در این سوابق نیز امکان‌پذیر نیست.

معاملات همتا به همتا : از قراردادهای هوشمند می‌توان برای طیف وسیعی از معاملات همتا به همتا استفاده کرد. کاربران در هر شکل و اندازه‌ای می‌توانند از این پلتفرم‌ها برای ایجاد و توافق در مورد قراردادهای هوشمند نیز استفاده کنند.

توسعه محصول : استفاده هیجان انگیز دیگر از قراردادهای هوشمند، داشتن دفتر کلی از مراحل توسعه یک محصول است که دو طرف قرارداد آن را امضا کرده و سپس اجرایی می‌نمایند. با توسعه پروژه توافق شده، مراحل و سایر اطلاعات مربوطه می‌توانند در قرارداد هوشمند ثبت شوند. بخش عظیمی از جذابیت قراردادهای هوشمند توانایی آنها در ایمن نگه داشتن اطلاعات و اثبات منشأ آن است.

سهامداری : زنجیره تأمین یکی دیگر از حوزه‌های تجاری است که می‌تواند از قراردادهای هوشمند مبتنی بر بلاکچین بهره‌مند شود. دستگاه‌های اینترنت اشیا را می‌توان در سراسر زنجیره تأمین برای ثبت هر مرحله از یک محصول استفاده کرد. زنجیره‌های تأمین قرارداد هوشمند می‌توانند از نظر تئوریك، سرقت داخلی را از بین ببرند، زیرا مدیران می‌توانند یك محصول گمشده را به زمان و مكان دقیق مفقود شدن آن ردیابی كنند.

فرق قرارداد هوشمند با قرارداد سنتی و یا معمولی در چیست؟

در قراردادهای سنتی همیشه شاهد حضور یک شخص ثالث هستیم که به عنوان واسطه معامله شناخته می‌شود. این شخص برای این عمل خود مبلغی را تحت عنوان کمیسیون دریافت می‌نماید. در قراردادهای سنتی امکان فسخ و تقلب شایع است. ولی در قراردادهای هوشمند هیچ شخصی به جز اشخاص طرف معامله برای انجام آن حضور نداشته و کاربران نیازی به پرداخت حق کمیسیون به هیچ شخصی ندارند. علاوه بر آن هیچ‌گونه تغییری در قراردادهای هوشمند، پس از آنکه قرارداد مربوطه تعیین و انتشار یافت، وجود نخواهد داشت.

قراردادهای هوشمند در ایران

از آنجایی که قراردادهای هوشمند وابستگی خاصی به هیچ مکانی نداشته و در سیستم غیرمتمرکز فعالیت می‌کنند. به همین واسطه می‌توان از این قراردادها در داخل ایران هم استفاده کرد. نحوه استفاده از آنها در ایران تفاوت خاصی با مکان‌های دیگر ندارد و تنها تفاوتی که بتوان برای آنها در نظر داشت، مربوط به مدارک و اسناد طرفین بوده و در واقع هیچ تفاوتی در ساختار عملکرد این قراردادها وجود نخواهد داشت. متأسفانه به خاطر سطح اطلاعات پایین جامعه، تنها تعداد اندکی از قراردادهای هوشمند استفاده می‌کنند که در آینده‌ای نه چندان دور، احتمال افزایش کاربران این نوع از قراردادها با توجه به مزایایی که دارند، قابل پیش‌بینی خواهد بود.

کلاهبرداری قرارداد هوشمند  

کلاه برداری از طریق قراردادهای هوشمند امری بسیار سخت و دشوار است که به سادگی قابل انجام نیست. این مسئله از وجود قوانین بازدارنده آن نشات می‌گیرد. اما با همه این تفاصیل کلاه برداری از طریق قراردادهای هوشمند عملی بی‌سابقه نیست، پس بهتر است که شما را با یکی از کلاهبرداران این زمینه آشنا کنیم.  

سایتی با نام قابل وی (Double Way) با سوءاستفاده از نام قراردادهای هوشمند سعی بر کلاهبرداری از کاربران دارد. عملکرد دابل وی نشان می‌دهد که دارای یکی از طرح‌های پانزی است. در این سیستم پول سرمایه‌گذاران قدیمی، با پول سرمایه‌گذاران جدید پرداخت می‌شود و در واقع هیچ فعالیت اقتصادی در آن صورت نمی‌گیرد.

در این روش کلاه برداری به سرمایه‌گذاران گفته می‌شود که مبلغی اتر را واریز کرده و سپس دو نفر را به سیستم معرفی کنند تا مقداری اتر را به صورت پورسانت دریافت نمایند. سپس آن دو نفر هم دو نفر دیگر را وارد سیستم می‌کنند و همین‌طور با ارتقای سطحی که خود مستلزم پرداخت هزینه است، به سودهای میلیونی دست پیدا می‌کنند. این یعنی بقای سیستم و ادامه سودآوری به ورود افراد جدید بستگی دارد، بدون اینکه هیچ فعالیت اقتصادی انجام و یا ارزش جدیدی ایجاد گردد.

بلاکچین و قراردادهای هوشمند  

بلاکچین‌های زیادی هستند که از ایجاد قرارداد هوشمند پشتیبانی کرده و توسعه‌دهندگان می‌توانند در هر کدام از آن‌ها ایده‌های خود را عملیاتی کنند. در این راستا اتریوم به دلیل اینکه مبدأ قراردادهای هوشمند به حساب می‌آید، بسیاری از پروژه‌های ارز دیجیتال را در بستر خود جای داده است؛ اما با توجه به افزایش تعداد پروژه‌های موجود در اتریوم، هزینه کارمزد آن افزایش یافته و در کنار مقیاس‌پذیری پایین، توسعه دهندگان را به سمت سایر بلاکچین‌ها سوق داده است. این بلاکچین‌ها در میان سایر بلاکچین‌ شبکه‌هایی که با ماشین مجازی اتریوم سازگار هستند (EVM  Compatible) با استقبال بیشتری روبه ‌رو شده‌اند. آنها مقیاس‌پذیری بسیار بالاتری نسبت به اتریوم داشته و هزینه ثبت تراکنش در آن‌ها بسیار پایین است؛ به همین دلیل توسعه‌دهندگان، این پروژه‌ها را برای ایجاد قراردادهای هوشمند خود در نظر می‌گیرند. به جز بلاکچین اتریوم، بلاکچین‌های بیت‌کوین، زنجیره‌های جانبی (Side chain) و NXT را می‌توان به عنوان محبوب‌ترین بلاکچین‌های قرارداد هوشمند نام برد.