علی رمضانی 
پروژه یا طرح پانزی یکی از رایج‌ترین انواع کلاهبرداری در زمینه سرمایه گذاری است که امروزه به اشکال مختلف و توسط کلاهبرداران با تخصص‌های مختلف در حال اجرا است و متاسفانه گریبان قربانیان زیادی را گرفته و همه آن‌ها، کل یا بخشی از سرمایه خود را بر اثر عدم آگاهی یا طمع خود از دست داده‌اند.
در این مقاله به تشریح کامل طرح پانزی خواهیم پرداخت و شما با مطالعه این مطلب خواهید توانست این گونه طرح‌های کلاهبرداری را تشخیص داده، با انواع طرح‌های پانزی آشنا شده، راه حل‌های مقابله با آن را آموخته و در نتیجه با چشمانی باز و شناخت کامل و آگاهی تمام خواهید توانست گزینه مناسبی را جهت سرمایه گذاری انتخاب کنید.
آنچه در این مطلب می‌خوانید:
طرح پانزی چیست؟
طرح پانزی یک روش کلاهبرداری در زمینه سرمایه گذاری است که در آن با پیشنهاد سودهای غیر متعارف و بالاتر از حد معمول، در بازه‌های کوتاه مدت به افراد قربانی و با ایجاد طمع در آن‌ها، سرمایه قربانیان را جذب کرده و به آن‌ها وعده سرمایه گذاری در بخش‌های مهم اقتصادی مانند ساخت و ساز، خرید و فروش سهام، خرید و فروش ارز دیجیتال و غیره داده می‌شود.
این در حالی است که هیچ گونه سرمایه گذاری مولدی در کار نیست و در حقیقت سود سپرده سرمایه گذاران قبلی از محل جذب سرمایه‌های سرمایه گذاران جدید تامین و پرداخت می‌شود.
در این روش معمولا کلاهبرداران به وعده‌های خود پایبند نبوده و با بهانه‌های گوناگون یا تطمیع مجدد قربانیان سعی در پرداخت حداقلی یا به تعویق انداختن سود سپرده را دارند.
تاریخچه طرح پانزی:
نام این روش کلاهبرداری، برگرفته از نام چارلز پانزی مبتکر این روش است.
پانزی یک کلاهبردار ایتالیایی – آمریکایی بود، که ادعا داشت می‌تواند از اختلاف قیمت تمبرهای پستی (IRC) بین کشورهای مختلف کسب سود کند، اما در واقع سود پرداختی به سرمایه گذاران قبلی را از پول‌های سرمایه گذاران جدید پرداخت می‌کرد.
در سال 1919 پانزی با جمع آوری سرمایه از مردم با ادعای سوددهی هر 90 روز 100 درصد و هر 45 روز 50 درصد، اقدام به خرید IRC یا تمبر پستی بین المللی کرد. IRC در واقع نوعی تمبر بین المللی محسوب می‌شد، به این صورت که اگر شخصی نامه‌ای را به کشور دیگر ارسال می‌کرد و شخص مقابل می‌بایست جواب می‌داد، فرستنده می‌توانست با ارسال تمبر برای گیرنده هزینه باز ارسال نامه را بپردازد. البته از این روش بیشتر برای انجام معاملات تجاری استفاده می‌شد.
اما نکته‌ای که وجود داشت این بود که بعد از جنگ جهانی دوم قیمت دلار در برخی از کشورها بسیار بالا رفته بود بنابراین ارزش این تمبرها در نقاط مختلف دنیا متفاوت بود. پانزی نیز در ابتدا با استفاده از همین اختلاف قیمت یک شرکت سهامی تاسیس کرده، پول سرمایه گذاران را دریافت و در این مسیر سرمایه گذاری کرد. اما پس از مدت کوتاهی تصمیم گرفت خرید و فروش را متوقف کرده و سود سرمایه گذاران قبلی را با استفاده از پول دریافتی از سرمایه گذاران جدید بپردازد. به این ترتیب در مدت زمان حدود یک سال مبلغی بالغ بر 20 میلیون دلار به سرمایه گذاران شرکت خود خسارت وارد کرد! پانزی در نهایت مجازات شده و به زندان افتاد.
پانزی به چه صورت کار می‌کند؟
همان گونه که گفته شد، طرح پانزی صرفا با هدف کلاهبرداری اجرا می‌شود و هیچ گونه سرمایه گذاری مولدی در پس آن قرار ندارد. در این روش کلاهبرداری، افراد با وعده دریافت سودهای بالا در بازه‌های زمانی کوتاه مدت فریب خورده و جذب می‌شوند. فرد کلاهبردار نیز صرفا از محل جذب سرمایه افراد تازه وارد برای پرداخت سود به سرمایه گذاران قبلی استفاده کرده و بخش کوچکی از سرمایه‌های جدید را به عنوان سود به سرمایه گذاران قبلی می‌پردازد. بنابراین تداوم حیات این گونه طرح‌ها نیز بطور کامل به جذب سرمایه‌های جدید وابسته است و متناسب با سرعت جذب سرمایه‌های جدید، شاهد رشد و افت ناگهانی در بازدهی طرح مزبور خواهیم بود. این گونه طرح‌ها عموما در ابتدای کار رشد خیره کننده‌ای را از خود به نمایش می‌گذارند، اما از آنجایی که این رشد حاصل یک عملکرد اقتصادی نیست، قادر به حفظ و تداوم مسیر رشد نبوده و به زودی دچار زوال و افول شدید می‌شوند. به طوری کل سرمایه قربانیان باد خواهد رفت.
ویژگیهای سیستم پانزی
- ادعای سودهای غیر متعارف در بازه‌های زمانی کوتاه مدت
- مشخص و شفاف نبودن فعالیت اقتصادی یا حوزه سرمایه گذاری
- تعیین ضرب العجل‌های زمانی بسیار کوتاه برای آغاز سرمایه گذاری
- مشخص نکردن میزان ریسک در سرمایه گذاری
- مشکلات دسترسی سرمایه گذاران به سود یا اصل سرمایه خود به بهانه‌های گوناگون
- نداشتن پیشینه مشخص و مناسب ارائه دهندگان طرح
ادعای سودهای غیر متعارف در بازه‌های زمانی کوتاه مدت
طرح‌های موسوم به طرح پانزی با نشانه رفتن نقطه ضعف اکثر انسان‌ها یعنی طمع، به سرمایه گذاران که در حقیقت همان قربانیان این طرح هستند وعده سودهای بسیار بالا در بازه های زمانی کوتاه مدت را می‌دهند. از طرفی با تکیه کردن روی همین حاشیه سود، سعی در پوشاندن نقاط ضعف دیگر این طرح دارند و آنقدر روی حاشیه سود مانور می‌دهند که قدرت تفکر درست را از قربانی می‌گیرند.
مشخص و شفاف نبودن فعالیت اقتصادی یا حوزه سرمایه گذاری
از دیگر ویژگیهای طرح پانزی می‌توان به نداشتن طرح مدون و تعریف شده، همراه با توجیه اقتصادی مناسب در زمینه سرمایه گذاری اشاره کرد. آن‌ها استراتژی مدون و شفافی را برای طرح سرمایه گذاری ارائه نمی‌دهند، چون اصلا چنین رویکردی وجود ندارد!
تعیین ضرب العجل‌های زمانی بسیار کوتاه برای آغاز سرمایه گذاری
از ویژگیهای بارز دیگر این طرح که عموما توسط کلاهبرداران مورد استفاده قرار می‌گیرد این است که همیشه آن را به گونه‌ای جلوه می‌دهند که قربانی زمان زیادی برای فکر کردن و شروع سرمایه گذاری ندارد. آن‌ها توسط ایجاد محدودیت‌های زمانی بسیار کوتاه برای تصمیم گیری، سعی در به هم ریختن تمرکز فکری قربانی کرده و با وارد کردن فشارهای روانی قربانی را مجاب به تصمیم گیری سریع و بدون تحقیق و بررسی کافی و لازم می‌کنند.
مشخص نکردن میزان ریسک در سرمایه گذاری
افراد کلاهبردار مجری طرح پانزی همواره سعی دارند از صحبت کردن در زمینه ریسک سرمایه گذاری طفره رفته و در صورتی که از آن‌ها سوال پرسیده شود، با حاشیه رفتن، یا استناد به مدارک و قرائن جعلی سعی خواهند کرد قربانیان را متقاعد کنند که طرح دارای حاشیه امنیت بسیار بالا بوده و ریسک سرمایه گذاری در آن نزدیک به صفر است. اما مگر در دنیای واقعی می‌توان طرحی را برای سرمایه گذاری پیدا کرد که ریسک نداشته باشد؟!
مشکلات دسترسی سرمایه گذاران به سود یا اصل سرمایه
در یک طرح پانزی اگر از سایر سرمایه گذاران طرح بررسی به عمل آید، تقریبا همه آن‌ها اذعان به مشکلات دسترسی به اصل و حتی در برخی از موارد سود سر رسید شده سرمایه خود دارند. در این نوع کلاهبرداری زمانی که سرمایه گذار بخواهد سرمایه خود را خارج کند و یا سود سرمایه خود را برداشت کند، عموما به سختی به آن دسترسی داشته یا همواره با بهانه‌های گوناگون مواجه می‌شود. فرد کلاهبردار حتی تمام تلاش خود را به کار می‌گیرد تا بتواند دوباره سرمایه گذار را با پیشنهاد وعده‌های جدید تطمیع کند تا در نهایت تحت هر عنوان مبلغ کمتری را بپردازد.
نداشتن پیشینه مشخص و مناسب ارائه دهندگان طرح
یکی از مهمترین و اصولی‌ترین فاکتورهای انتخاب برای سرمایه گذاری، بررسی پیشینه آن طرح یا و تحقیق از سرمایه گذاران دیگر طرح است که صلاحیت لازم برای مشاوره و تحقیق را داشته باشند. ریسک مشارکت در طرحی که بنا دارید در آن سرمایه گذاری کنید، بر مبنای سابقه و پیشینه ارائه کنندگان آن، به شدت متغیر خواهد بود.
کسی که هیچ گونه سابقه به اثبات رسیده‌ای در زمینه سرمایه گذاری مورد نظر را نداشته باشد، به هیچ عنوان گزینه مناسبی برای مدیریت یک طرح سرمایه گذاری نیست و در این صورت شما باید بالاترین ریسک را در سرمایه گذاری برای آن مورد در نظر بگیرید، هر چند که گفته‌های آن شخص ناقض این موضوع باشد!
بنابراین توجه به پیشینه مجری طرح بسیار اهمیت دارد و معمولا در طرح‌های پانزی فرد کلاهبردار هیچ گونه سابقه، تخصص یا تجربه موفقی در زمینه مورد نظر ندارد. ضمنا توجه داشته باشید که سابقه مورد نظر باید حاصل فعالیت‌های مجری طرح باشد نه موارد تجربه شده مشابه، توسط دیگران.
مزایای طرح پانزی برای سرمایه گذاران
اگر مطالب عنوان شده را با دقت مطالعه کرده باشید متوجه خواهید شد از آن جایی که بازه‌های زمانی برای سود دهی در طرح‌های پانزی برای سرمایه گذاران اولیه کوتاه بوده و این افراد با دریافت سودهای خیره کننده در بازه‌های زمانی کوتاه مدت، احساس موفقیت و اعتماد به نفس کاذب شدیدی پیدا خواهند کرد و اگر پای صحبت آن‌ها بنشینید حس بسیار خوبی را از زندگی و سرمایه گذاری خود دارند. این احساس موفقیت و اعتماد به نفس زود گذر تنها مزیتی است که از یک طرح پانزی نصیب سرمایه گذاران طرح می‌شود!
آن هم فقط برای سرمایه گذاران اولیه و در ازای از دست دادن همه یا بخشی از سرمایه زندگی خود!
توجه داشته باشید که این افراد حتی ممکن است از روی دوست داشتن و علاقه به شما، فخر فروشی و یا در بدترین شرایط از روی توهم دانایی و یا حتی در جهت پیش برد اهداف پروژه به صورت تعمدی با برجسته کردن نقاط قوت طرحی که در آن سرمایه گذاری کرده‌اند، خودآگاه یا نا خودآگاه شما را نیز برای سرمایه گذاری در یک طرح پانزی تشویق کرده و حتی شما را مجاب کنند.
پس اگر چنین اتفاقی را تجربه کرده و سرمایه خود را از دست داده‌اید، هرگز دیگران را مقصر قلمداد نکنید، این شما بودید که بدون تحقیقات لازم و کافی، طمع کرده و گرفتار شدید!
معایب طرح پانزی برای سرمایه گذاران
کسانی که وارد طرح‌های پانزی می‌شوند دیگر نمی‌توانند به موقع از آن خارج شوند و سرمایه خود را نجات دهند. عموما کسی که فریب خورده و از طرفی هم طعم سودهای دریافتی را چشیده، دیگر به پروژه اعتماد دارد و حاضر نیست از آن خارج شود مگر این که مورد متناقضی را در اجرای پروژه ببیند.
قطعا این تناقض زمانی اتفاق می‌افتد که پروژه شکست خورده و در حال زوال است. معمولا زوال و افول این پروژه‌ها با سرعت بسیار بالایی پیش می‌رود به گونه‌ای که فرد دیگر قادر به خروج از پروژه نبوده و تمام سرمایه خود را از دست می‌دهد.
روش شناسایی پانزی
با توجه به مطالب عنوان شده در نظر داشته باشید که مهمترین فاکتور برای شناسایی طرح‌های پانزی شناخت و اطلاعات کافی و توجه به جزئیات طرح و سوابق ارائه دهندگان آن است. هر کجا با یک پیشنهاد وسوسه کننده مواجه شدید که فقط درب‌های منتهی به بهشت را به شما نشان داد، قبل از هر واکنش، تصمیم یا صحبتی ابتدا خوب فکر کنید و به خاطر داشته باشید طرح‌های پانزی ویژگی‌هایی دارند که در صورت درست فکر کردن به راحتی قابل شناسایی هستند.
ادعای سودهای غیر متعارف در بازه‌های زمانی کوتاه مدت، مشخص و شفاف نبودن فعالیت اقتصادی یا حوزه سرمایه گذاری، تعیین ضرب العجل‌های زمانی بسیار کوتاه برای آغاز سرمایه گذاری، مشخص نکردن میزان ریسک در سرمایه گذاری، مشکلات دسترسی سرمایه گذاران قبلی به سود یا اصل سرمایه خود به بهانه‌های گوناگون و نداشتن پیشینه مشخص و مناسب ارائه دهندگان در زمینه سرمایه گذاری از بارزترین ویژگیهای یک طرح پانزی است که با توجه به این موارد می‌توانید سرمایه خود را از گزند کلاهبرداران حرفه‌ای در امان نگه دارید.
تفاوت پانزی با سایر شیوه‌های سرمایه گذاری
سرمایه گذاری‌های قانونی
در سرمایه گذاری‌های قانونی، سود سرمایه بر اساس فرآیند حاصل از فعالیت‌های اقتصادی واقعی و مولد به دست آمده و ارتباطی هم به جذب سرمایه‌های بعدی نداشته و مادامی که بستر مناسبی برای آن فعالیت اقتصادی فراهم باشد، پروژه سرمایه گذاری ایجاد سود کرده و سود نیز در بازه‌های زمانی از قبل مشخص شده و براساس میزان سهام سرمایه گذاران بین آن‌ها تقسیم خواهد شد.
این نوع شرکت‌های سرمایه گذاری علاوه بر داشتن قوانین داخلی، تحت نظارت مراکز و مراجع قانونی قرار داشته و در نحوه عملکرد، میزان سود، درآمدها و هزینه‌ها کاملا شفاف عمل کرده و حتی می‌توانند گزارش کار خود را در اختیار سهام داران قرار دهند.
سرمایه گذاری‌های هرمی
طرح‌های هرمی نیز به مانند یک طرح پانزی بر اساس جذب سرمایه گذاران جدید کار می‌کنند، اما تفاوت اساسی در این است که در سیستم‌های هرمی، سود پروژه بصورت مستقیم، فقط به اعضایی که افراد جدید را وارد پروژه می‌کنند پرداخت می‌شود، در حالی که در طرح پانزی سود از طرف یک مرکز و به همه سرمایه گذاران پرداخت می‌شود.
یاد آور می‌شویم با این که هر دو نوع از این سرمایه گذاری‌‌ها کلاهبرداری محسوب می‌شوند، اما طرح‌های هرمی غیر قانونی نیستند (مگر این که کلاهبرداری آن‌ها ثابت شود) و این موضوع به خاطر گستردگی بیش از حد مصادیق طرح‌های هرمی است به گونه‌ای که ایجاد یک قانون مدون برای آن بسیار کار دشواری است و تنها راه مقابله، شرکت نکردن در این طرح‌ها است.
معرفی سایت‌ها و شرکت‌های پانزی
پروژه‌های پانزی
پروژه‌های سرمایه گذاری وجود دارند که مدعی هستند در زمینه‌هایی مانند ساخت و ساز، تجارت ارزهای خارجی، یا سرمایه گذاری در حوزه‌های جدید، خلاقانه و نوین فعالیت می‌کنند، اما در واقعیت پانزی هستند. این پروژه‌ها عموما توسط تبلیغات میدانی و با استفاده از اعضای خود سعی در جذب اعضای جدید می‌کنند و تنها راه شناسایی آن‌ها مواردی است که قبلا به آن اشاره شده است.
از نمونه‌های بارز پروژه‌های پانزی می‌توان به پروژه Bernard Madoff اشاره کرد که از آن به عنوان بزرگترین پروژه پانزی جهان نام برده می‌شود. این پروژه 15 سال ادامه داشت و در مجموع حدود 65 میلیارد دلار کلاهبرداری کرد!
سایت‌های پانزی
اگر یک پروژه پانزی بخواهد دامنه فعالیت‌های خود را در فضای مجازی و اینترنت اجرا کند، مسلما نیاز دارد به وب پیج‌ها و سایت‌هایی که در آن خودش را معرفی کرده و با وعده‌های دروغین کلاهبرداری کند. به این گونه سایت‌ها، سایت‌های پانزی گفته می‌شود.
پانزی در ارز دیجیتال
اکنون که با مفهوم، اساس کار و همچنین ویژگی‌ها و نحوه شناسایی طرح‌های پانزی آشنا شدیم، می‌پردازیم به رایج‌ترین و شایع‌ترین نوع از انواع طرح‌های پانزی، یعنی طرح‌های پانزی در بازار ارز دیجیتال که در حال حاضر به شکل بسیار بسیار گسترده توسط کلاهبرداران مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از آنجایی که امروزه ارزهای دیجیتال به شکل بسیار وسیعی در سطح جهان مورد توجه گرفته‌اند و با توجه به ویژگی‌ها و خصایص این بازار، بستر بسیار مناسبی برای کلاهبرداران ایجاد شده تا با استفاده از عدم آگاهی درصد بالایی از افراد در جوامع مختلف طرح‌های پانزی گوناگونی را در بازارهای ارز دیجیتال پیاده و اجرا کنند.
همانگونه که اطلاع دارید شما در بازار ارز دیجیتال تحت هیچ شرایطی قادر به ملاقات طرف دیگر معامله نیستید و تراکنش‌ها در این بازار نیز آن چنان قابلیت پیگیری ندارند. از طرفی دامنه افراد در دسترس در این بازار از یک دامنه لوکال با دسترسی محلی، به یک دامنه بسیار گسترده در سطح بین المللی تبدیل شده و تعداد افراد بسیار بسیار بیشتری در دسترس کلاهبرداران قرار دارند. بنابراین یک کلاهبردار به راحتی می‌تواند حوزه عملیاتی خود را در یک گستره جهانی انتخاب کرده و پس از کلاهبرداری‌های کلان به راحتی متواری شود. البته باید در نظر داشته باشید که انتقال مبالغی که در قالب ارز دیجیتال قرار دارند از کشوری به کشور دیگر هیچ گونه محدودیتی نداشته و هر کسی می‌تواند هر ارزی را با هر مقدار ارزشی با خود به کشوری دیگر منتقل کند.
در این شرایط با یک حساب سر انگشتی متوجه می‌شویم که چرا این بستر تا این حد برای کلاهبرداران جالب و مورد توجه بوده و چه خطر عظیمی افراد عادی حاضر در این بستر را تهدید می‌کند!
البته روی صحبت بیشتر با آن دسته از افراد است که بدون آگاهی و علم لازم و کافی در بازار ارزهای دیجیتال حضور داشته و در آن مشغول فعالیت هستند وگرنه افراد حرفه‌ای هرگز به راحتی گرفتار کلاهبرداران این بازار نمی‌شوند.
چگونه از خود در برابر پانزی محافظت کنیم؟
اگر از دسته افراد علاقه‌مند در این حوزه هستید توصیه می‌شود، ابتدا انواع طرح‌های پانزی را به خوبی بشناسید و درک کنید و برای آشنایی بیشتر با بازارهای مالی دیجیتال، آموزش ارز دیجیتال را بگذرانید و یقین بدانید بدون علم آگاهی کافی رسیدن به موفقیت در هیچ زمینه‌ای میسر نخواهد شد.
به طور مداوم و پیوسته اخبار ارز دیجیتال را دنبال کنید تا به پشتوانه علم و آگاهی کافی و با ایجاد یک حاشیه امن سرمایه خود را در این بازار از گزند کلاهبرداران حفظ نمایید.
قبل از هرگونه اقدام به سرمایه گذاری، ابتدا به خوبی، از صحت اطلاعات جمع آوری شده درباره طرح مورد نظر برای سرمایه گذاری اطمینان حاصل کرده، سپس اقدام نمایید.
فراموش نکنید درصد بالایی از کسانی که سرمایه خود را از دست داده‌اند، در دام طمع خود گرفتار شده و موفق به کنترل آن نشده‌اند، چرا که کلاهبرداران اولین دری را که برای نفوذ به ذهن قربانی استفاده می‌کنند طمع است، یک انگیزه قوی که نقطه ضعف بسیاری از افراد است.
در ضمن اگر بنا دارید سرمایه خود را در شرکت‌های هولدینگ وارد کنید، بهتر است پس از بررسی سابقه شرکت مورد نظر و اطمینان از سلامت شرکت مذکور، با استفاده از روشهای مدیریت سرمایه، بازه‌های مشخصی را برای سرمایه گذاری انتخاب کرده و طبق آن عمل کنید.
هرچند که توصیه اکید ما سرمایه گذاری در بخش خرید سهام شرکت‌های معتبر توسط روشهای مدیریت سرمایه و با استفاده از مشاوره با افراد آگاه و متخصصین در بخش سرمایه گذاری است. مخصوصا برای کسانی که تازه وارد این عرصه شده و آشنایی یا تخصص کافی در این زمینه را ندارند.
اگر هم به حوزه بازار ارزهای دیجیتال علاقه مند هستید، اما تجربه و تخصص کافی برای تحلیل بازار و تصمیم گیری مناسب و به موقع را ندارید، پیشنهاد می‌کنیم از سیگنال ارز دیجیتال استفاده کنید. در این صورت تنها کاری که باید انجام دهید این است که ابتدا کانال‌های ارتباطی با منبع سیگنال را به خوبی شناسایی و به دقت دنبال کنید تا در صورت اعلام هر گونه خبر یا تغییر در روال کار به موقع از آن آگاه شده و تصمیمات لازم را اتخاذ نمایید.